Chén Trà
& lời bình của Tung Sơn
Nan-in, một thiền sư
Nhật bản dưới thời Minh Trị (1868-1912), ngày kia tiếp một giáo sư đại học đến
hỏi Thiền. Nan-in pha trà, ông rót trà đầy chén của khách, rồi vẫn tiếp tục
rót. Vị giáo sư nhìn nước trà chảy ra ngoài cho đến khi ông không thể tự kiềm
chế được nữa bèn nói: "Chén đầy rồi !" Nan-in trả lời: "Như chén trà kia, trí
ngài đầy cả những ý tưởng, những suy luận thuần lý riêng tư. Làm thế nào tôi
có thể chỉ Thiền cho ngài, trừ phi ngài đã đổ sạch trà trong cốc của ngài ra
?" (*)

Lời Bình Của Tung Sơn
Một bạn đọc lời bàn bạc thô thiển và quê
mùa của ta xong trách: "Lối bàn của bác thiếu tôn kính. Đối với ngôn từ của
những bậc cao minh hiền giả ngày xưa, làm sao bác lại dám đùa cợt, phê bình
phóng túng như vậy ?" Ta ngửa mặt nhìn trời cười to mà không nói, không phải
vì học đòi các vị thiền sư, nhưng vì thấy người đang giận, sợ trả lời ngay thì
đâm ra cãi vả vô ích.
Ôi! ta nghĩ chuyện thiền là những thí dụ
điển hình, có thể dùng làm khởi điểm để suy nghĩ về một số vấn đề căn bản ở
đời, và tuyệt nhiên không có tính cách thần bí, linh thiêng. Thế thì bổn phận
của người bàn không phải là tán dương suông, không phải là thổi vào rún các vị
thiền sư để những chiếc bụng xẹp lép vì ăn uống thanh đạm của các ngài phùng
to một cách không đẹp và vô ích.
Ôi mọi chuyện ngụ ngôn đều hạn chế và
diễn tả một chân lý tương đối. Khư khư bám chặt vào chúng là một chuyện khôi
hài vậy. Cho nên khi tuyên bố "Ta vốn không nói lời nào" (ngã bổn vô ngôn), đã
đành đức Phật muốn nói là những điều Người đã dạy cho đệ tử không đáng kể gì
so với những điều Người chứng ngộ, nhưng một đàng người cũng muốn ngăn ngừa
tinh thần giáo điều chấp chặt vào kinh điển, trở ngại lớn lao cho hạnh tinh
tấn.
Chuyện
thiền trên đây nhằm đả kích chủ nghĩa giáo điều hẹp hòi và tinh thần cố chấp
thường gặp ở những người trí thức vậy. Ôi! cũng như chén trà đầy nước, một khi
chúng ta đã nô lệ thành kiến, giáo điều rồi thì làm sao chúng ta có thể đối
thoại một cách hữu ích với người khác. Nhưng có người sẽ hỏi: "Câu nói của vị
thiền sư há không thể ứng dụng cho chính ông ta hay sao? Dựa vào đâu mà ông
cho là những tư tưởng của chính ông là đúng? Và liệu thiền sư lại không phải
đổ sạch trà ra khỏi chén của ông ta sao?" Câu hỏi hoàn toàn chí lý và chính
đáng. Câu nói của vị thiền sư cần phải được xem như là lời cảnh cáo cần thiết
cho một cuộc đối thoại đích thực nghĩa là một cuộc đối thoại nhằm đi tìm sự
thực, trên cơ sở luận lý. Chính vì vậy mà đạo Phật đề cao tinh thần phá chấp
và hỷ xả: không bám chặt những tư tưởng của riêng mình và luôn luôn hoan hỷ
đón nhận những tư tưởng đúng đắn, tốt đẹp của người khác. Do đó, yêu cầu mà vị
thiền sư đặt ra cho khách, ngài vẫn thường xuyên đặt ra cho chính mình nếu
ngài không chối bỏ tinh thần hỷ xả mà bất cứ người Phật tử chân chính nào cũng
phải thực hành.
Hình ảnh chiếc chén không, như vậy, diễn tả
tinh thần hỷ xả, sẵn sàng chấp nhận chân lý bất cứ đến từ đâu. Và những kẻ ăn
nói hồ đồ, không dám nhìn sự thực và lý luận trên những dữ kiện khách quan
đúng đắn, chỉ đáng làm trò cười cho thiên hạ vậy.
Tung Sơn
(*) Dịch thoát theo quyển "101 chuyện
Thiền" ("Zen flesh, Zen bones") do Paul Reps soạn.
|