|
Đạo Phật Đối Với Đời Sống Con
Người
LÊ HỮU TUẤN
Đạo Phật xuất hiện trên thế
giới có chiều dài lịch sử nhiều ngàn năm và phát triển ở Việt Nam cũng gần
hai mươi thế kỷ. Từ trước đến nay đã có rất nhiều tài liệu và công trình
nghiên cứu để lý giải, tìm hiểu sâu sắc về đạo Phật được công bố và xuất
bản. Tuy nhiên do tính phức tạp của vấn đề, những nghiên cứu trên vẫn còn
nhiều điều cần phải bàn tiếp. Để góp phần làm sáng tỏ hơn những vấn đề Phật
học then chốt, người viết bài này xin được trình bày những vấn đề sau: 1.Đức
Phật và con người. 2. Trí tuệ từ bi và đại lực.
1. Đức Phật và con người
Đạo Phật được khai sáng bởi con
người để phục vụ con người. Đạo Phật lấy con người làm gốc. Phật giáo đã làm
thỏa mãn những nguyện vọng cao quý và sâu xa của con người, và nó còn có thể
chịu đựng sự căng thẳng và nhiễm ô của đời sống hàng ngày, nó giúp họ lúc
tiếp xúc với đồng loại, ngoài ra còn đưa ra một mục đích sống. Phật giáo
không gieo rắc nỗi sợ hãi trong lòng người. "Cái tốt sẽ mang đến cái tốt, và
cái xấu sẽ đem đến cái xấu", "Mỗi hành vi đều có hậu quả của nó" (every
action has its reaction). Đó là những quy luật tự nhiên. Phật giáo hoàn toàn
phù hợp với quy luật đó, theo đó con người "Gieo nhân gì thì sẽ gặt quả
nấy". Mọi khổ lạc của con người trong cuộc sống này không phải do ảnh hưởng
từ bên ngoài mà là do hành động từ chính con người tạo ra trong thời hiện
tại hoặc trong những tiền kiếp hoặc gần hoặc xa.
Tinh thần nhân bản của đạo Phật
được biểu lộ không những ở giáo lý, mà còn ở thái độ sống của con người. Đức
Phật không phải là một nhân vật huyền thoại mà là bậc Đại Đạo Sư đã từng
sống thật trong thế gian này.
Đức Phật không bao giờ tìm cách
tự xưng mình là một bậc siêu nhân mà là một con người đã chứng đắc chân lý,
cái bí mật của cuộc sống và cái nguyên nhân thật sự của hạnh phúc và khổ
đau. Từ ngữ Phật (Buddha) chỉ có nghĩa là con người giác ngộ. Phật là con
người đã giác ngộ chân lý và đem chân lý ấy giác ngộ cho kẻ khác để mong sự
nghiệp giác ngộ viên mãn. Ngày nay, bậc Đạo sư này không những được tôn vinh
bởi hàng trăm triệu người tín đồ mà còn được mọi người có văn hoá và kiến
thức trên thế giới này kính trọng. Bậc giải thoát này cho ta niềm phấn khởi
về đời sống cao thượng, đã an ủi con người vượt qua mọi khổ đau. Người đã
giúp đỡ những kẻ nghèo khổ bị lãng quên. Người làm tăng thêm sự cao quý cho
cuộc sống những kẻ mê lầm và làm trong sạch cuộc sống suy đồi của những kẻ
phạm tội. Người khuyến khích những kẻ yếu hèn, liên kết những người chia rẽ,
khai ngộ kẻ si mê, soi sáng kẻ theo thuyết thần bí, dẫn dắt kẻ ngu tối, nâng
cao phẩm giá kẻ hạ liệt và tôn vinh người cao thượng. Cả người giàu lẫn kẻ
nghèo, cả Thánh nhân và tội phạm đều tôn kính Người như nhau. Những minh
quân cũng như bạo chúa, những vương tôn công tử nổi tiếng và vô danh, những
nhà triệu phú hào phóng lẫn keo kiệt, những học giả khiêm tốn lẫn cao ngạo,
những người bần cùng, những người ăn xin bị chà đạp .v.v. tất cả đều được
lợi ích nhờ lời dạy tràn đầy lòng từ bi và trí tuệ của Người .
Tấm gương cao cả của Đức Phật
là một nguồn cảm hứng cho tất cả mọi người . Lời dạy về hòa bình và lòng
khoan dung của Người đã được tất cả mọi người đón nhận với niềm hân hoan và
không ngừng làm lợi ích cho bất cứ ai có cơ hội nghe thấy được và thực hành
nó. Ý chí sắt đá, trí tuệ, tình thương, lòng từ bi vô bờ, vô ngã, sự thanh
tịnh hoàn toàn, những pháp môn gương mẫu được sử dụng để truyền bá giáo lý
và thành quả tối hậu của Người –tất cả những yếu tố đó đã thúc đẩy bao con
người trên thế giới này tôn vinh đức Phật như là một bậc Đạo sư tối thượng.
Đức Phật đã hy sinh thú vui của trần gian vì nỗi khổ của con người để đi tìm
chân lý rồi vạch ra con đường thoát khổ. Người là một nhà khoa học hoàn hảo
trong lĩnh vực cuộc sống, hoàn hảo đến độ lời dạy của người đã được khẳng
định là giáo lý duy nhất có tính đạo đức. Đức hạnh của Người là biểu trưng
tối thiện. Người là khuôn mẫu toàn bích cho mọi đức tính mà Người đã thuyết
giảng. Cuộc sống của Đức Phật không bị một vết ô nhiễm nào cả.
Đức Phật đã chỉ ra con đường
đưa đến hòa bình, hạnh phúc và cứu độ cho con người. Con đường của Người
thật bao dung rộng rãi, hợp lý, có thể hiểu được và hướng đến giác ngộ. Giáo
lý của Người có thể đóng góp phần tốt đẹp nhất vào hạnh phúc con người. Lời
dạy của Đức Phật soi sáng con đường, nhờ đó con người có thể vượt thoát khỏi
sự khổ đau để đi đến một cuộc sống tràn đầy ánh sáng, thương yêu yên bình và
hạnh phúc .
Dạy đạo giải thoát cho con
người, đức Phật là một người thầy, một người bạn, sống cùng với con người,
hiểu biết con người và thắm thiết tình người. Con người khổ đau vì con người
sống xa bản tính, sống ngược bản tính. Con người không ý thức được thực thể
của chính mình, không hiểu được mình là gì. Con người không có được một nhận
thức rõ rệt về hiện hữu và bản chất của hiện hữu. Đức Phật đã khám phá trên
bước đường hành trì những phương pháp giúp Người đi đến sự thực hiện giá trị
và bản chất của hiện hữu. Tiếp xúc thẳng với dòng sinh lực mầu nhiệm ấy, tâm
linh Người đột nhiên trở thành cao cả, sáng tỏ, nhân cách của Người trở
thành siêu tuyệt vĩ đại. Và trên lịch sử, con người đã trông thấy dòng sinh
lực nhiệm màu kia hiển lộ sung mãn và linh hoạt nơi con người Đức Phật.
Suốt hơn hai nghìn năm trăm năm
lịch sử, đạo Phật luôn gắn với con người, khai mở cho con người một nguồn
sống đầy tính nhân bản. Đức Phật là người khơi mở nguồn sống ấy, khơi mở chứ
không phải là hoá hiện và tạo dựng. Chính cá nhân con người mới quyết định
số phận và tiền đồ của mình, người có nhân cách độc lập, tự chủ (không lệ
thuộc vào bất cứ ai). Có nhân cách độc lập tự chủ mới có thể nói đến lòng tự
tôn và tự tin. Không có một đấng thần linh nào có quyền năng cứu rỗi được
con người. Phật tử, theo lời Phật dạy, phải tự mình thắp đuốc lên mà đi.
Con người phải tự cứu lấy mình. Chúng ta tin rằng bất cứ ai cũng có thể
hưởng được niềm hạnh phúc thiên giới nếu họ thực hiện lối sống chân chính.
Đạo Phật như là ngọn hải đăng
hướng dẫn con người đến hoà bình, an lạc và hạnh phúc. Con người phải đi đến
mức độ nhận thức rằng sự phát triển về đạo đức theo lời Phật dạy sẽ là điều
kiện cần thiết để đem lại an lạc và hạnh phúc cho con người.
2.Trí tuệ từ bi và Đại lực
Mục đích của sự thực hành đạo
Phật là để đạt tới nhận thức sáng tỏ về thực tại (Trí), tình thương rộng lớn
với mọi người và mọi loài (Bi) và ý chí bền vững để thành tựu đại nguyện
giúp đời (Dũng). Đạo Phật không phải là một tôn giáo đặt con người và số
phận của họ dưới sự điều khiển của thần linh, thượng đế. Đạo Phật đòi
hỏi người Phật tử thực hiện trí tuệ, tình thương và ý chí nơi bản thân mình
và ngoài xã hội. Đạo Phật là đạo giải thoát và giác ngộ. Chỉ có trí tuệ
(Panna) mới là phương tiện duy nhất đưa con người đến bờ giải thoát và giác
ngộ .
Trong kinh Xà Dụ, Đức Phật từng
dạy: "Nhờ tuệ quán… nên được giải thoát, trong sự giải thoát khởi lên sự
hiểu biết: "ta đã được giải thoát". Vị ấy biết: “Sanh đã tận, Phạm hạnh đã
thành việc nên làm đã làm, không còn trở lui trạng thái này nữa" (Trung I ,
138b). Vị hành giả cần phải tuệ tri: "Đây là khổ"; "Đây là khổ tập"; "Đây là
khổ diệt","Đây là con đường đưa đến khổ diệt" "Đây là những lậu hoặc"; "Đây
là lậu hoặc tập khởi"; "Đây là những lậu hoặc đoạn diệt"; "Đây là con đường
đưa đến lậu hoặc diệt". Nhờ tuệ tri như vậy, hiểu biết như vậy, tâm của vị
ấy thoát khỏi Dục lậu, thoát khỏi hữu lậu, thoát khỏi vô minh lậu. Đối với
tự thân đã giải thoát như vậy, khởi lên sự hiểu biết:"Ta đã giải thoát". Vị
ấy biết "Sanh đã tận, phạm hạnh đã thành, những việc nên làm đã làm, sau đời
hiện tại, không có đời sống nào khác nữa" (Trung I , tr.279)
Đạo Phật là một tôn giáo trước
hết dựa vào lý trí của con người. Nó xuất hiện như là một đạo lý dựa vào lý
trí. Trí tuệ chiếm vị trí then chốt trong mọi lời dạy của Đức Phật. Vai trò
của trí tuệ được Đức Phật dạy :
"Tất cả hành vô thường.
Với tuệ, quán thấy vậy,
Đau khổ được nhàm chán
Chính con đường thanh tịnh
Tất cả hành khổ đau
Với tuệ, quán thấy vậy
Đau khổ được nhàm chán
Chính con đường thanh tịnh
Tất cả pháp vô ngã
Với tuệ, quán thấy vậy
Đau khổ được nhàm chán
Chính con đường thanh tịnh
(Pháp cú 277, 278, 279)
"Thấy khổ và khổ tập
Thấy sự khổ vượt qua
Thấy đường Thánh tám ngành
Đưa đến khổ não tận"
(Pháp cú 191)
"Mắt thịt mắt chư thiện
Vô thượng mắt trí tuệ
Cả ba loại mắt ấy
Được bậc vô thượng nhân
Đã tuyên bố trình bày…
Từ đây trí khởi lên
Tuệ nhãn là tối thượng
Ai chứng được mắt ấy
Giải thoát mọi khổ đau"
(Phật thuyết như vậy,
tr.457-458)
Con người muốn thoát khỏi sự
đau khổ và sợ hãi thì hãy luyện tập trí tuệ và từ bi. Đạo Phật coi trí tuệ
như một thanh gươm – gươm trí tuệ và chỉ nó mới chặt được kẻ thù – đó là Vô
minh. Bồ Tát Văn Thù Sư Lợi là hình ảnh của tuệ giác đại trí và biện tài vô
ngại (kinh Duy Ma). Như vậy, là đạo Phật đặt vai trò của trí tuệ, chiếm một
vị trí then chốt. Chỉ có trí tuệ con người mới diệt được khổ, đem vui cho
mọi loài, đưa đến an lạc và hạnh phúc .
Mặc dù trí tuệ rất cần thiết để
đạt đến giải thoát, chính nó cũng sẽ không đủ. Nó phải kết hợp với từ bi. Từ
bi có thể so sánh như một chiếc xe chở con người đến ngưỡng cửa giải thoát,
nhưng chìa khóa thật sự mở cửa là trí tuệ. Lòng từ bi đem đến sự hạnh phúc
lớn nhất cho con người, đơn giản là vì lòng từ bi vượt lên trên tất cả những
cái khác. Nhu cầu tình thương nằm trong sự sống còn của con người. Đó là kết
quả của sự phụ thuộc vào nhau không thể thiếu được, khả năng và kỹ năng của
một cá nhân có đó, nhưng để họ sống riêng lẻ thì họ sẽ không tồn tại. Sự phụ
thuộc lẫn nhau là một quy luật cơ bản của tự nhiên. Không chỉ những sinh vật
cao cấp mà những côn trùng nhỏ nhất đang sống trên hành tinh này đều phải
nương tựa vào nhau để tồn tại. Chính vì thế sự hiện hữu của con người quá
phụ thuộc vào sự giúp đỡ của người khác đến nỗi nhu cầu tình thương của con
người là yếu tố quyết định cho sự tồn tại của họ. Vì vậy, ở bất cứ nơi nào,
lúc nào, tình thương là dinh dưỡng quan trọng nhất trong tất cả .
Chúng ta đã biết con người từng
hiện hữu hàng trăm ngàn năm nay. Ngày nay, dân số thế giới đang tăng vọt hơn
bao giờ hết, dù các cuộc chiến tranh vẫn còn. Điều này đã nói lên rằng lòng
từ bi luôn trội hơn các thứ khác. Con người dù đẹp, xấu, địa vị xã hội khác
nhau nhưng ai cũng muốn hạnh phúc và không muốn khổ đau. Hơn nữa, quyền của
họ là vượt qua những khổ đau và đạt được hạnh phúc. Đến đây, chúng ta có thể
nhận ra rằng tất cả mọi người đều bình đẳng về mưu cầu hạnh phúc, và họ có
quyền chiếm được nó. Nhận ra điều đó lòng từ bi sẽ phát triển. Lòng từ bi là
muốn giúp người thoát khỏi cảnh chướng ngại khổ đau. Lòng từ bi là đức tính
từ ái, hiền hoà, yên bình trìu mến, cảm thông… có thể nói lòng từ bi là cái
gì làm cho lòng ta êm dịu, là lòng mong ước chân thành cho tất cả mọi người
sống an lành vui vẻ là động lực làm cho tâm rung động trước sự đau khổ của
người khác. Như vậy, lòng từ bi là cái gì quá to lớn, quá mạnh mẽ và quá vĩ
đại. Khao khát thực hành hạnh từ bi là để giúp đỡ người khác, quan tâm vì sự
bình yên của kẻ khác, phục vụ họ, kết bạn nhiều hơn. Nếu quên hạnh phúc của
người khác, thì chính bạn cũng theo thời gian đó mà bị người khác lãng quên.
Trong thời đại ngày nay, khi
mà con người có tiền bạc, quyền lực, khi mọi sự trên đời này diễn ra tốt đẹp
thì con người thường có cảm giác ít cần đến bạn. Nhưng khi địa vị và sức
khỏe suy giảm, con người nhanh chóng nhận ra sự cần thiết của những người
bạn. Tình cảm con người là quan trọng hơn hết và hành tinh nhỏ bé này
chính là mái nhà chung cho tất cả con người. Một khi chúng ta xem mọi người
trong mái nhà này là anh em thì cũng dễ dàng cởi bỏ đi những động cơ cao
ngạo, chia rẽ và ta cũng dễ dàng lánh xa sự lừa dối và lạm dụng giữa người
với nhau. Chìa khoá đối với một thế giới yên bình và hạnh phúc là sự lớn
mạnh của lòng từ bi. Con người ngày nay, hơn bao giờ hết đang cần đến lòng
từ bi. Chỉ có từ bi mới là chiếc xe chở con người tới bờ giải thoát. Từ bi
là động lực làm cho tâm rung động trước sự đau khổ của kẻ khác, là cái gì
thoa dịu lòng đau khổ của người.
Đạo Phật là đạo giải thoát đưa
con người vượt qua bể khổ luân hồi với kiếp nhân sinh. Trong đau khổ con
người đủ tâm trí và can đảm để chế ngự nó. Ý chí vượt qua mọi khổ đau là một
năng lực tinh thần, sức khỏe của nội tâm, là sự nỗ lực không ngừng sự hoạt
động tích cực của tâm trí và mọi hành động nhằm vào mục đích giải thoát cho
mình và cho kẻ khác. Con người cần phải có ý trí để vượt qua mọi trở ngại.
Chướng ngại, nghịch cảnh chỉ có thể làm cho người Phật tử thêm nghị lực và ý
chí phấn đấu. "Không nên sống thụ động trong lo âu sợ sệt hay chờ mong một
tha lực nào đến cứu vãn. Phải luôn luôn kiên trì, phấn đấu liên tục, cho đến
kỳ cùng, để tự giải thoát lấy ta".
Có thể thấy rằng trí tuệ, từ bi
hiệp với ý chí nơi bản thân mình ngoài xã hội đã tạo thành một năng lực vô
cùng trọng yếu có thể hoàn tất mọi việc để giải thoát khỏi khổ đau đưa con
người đạt đến an lành và hạnh phúc. Trí tuệ từ bi hiệp với ý chí sắt đá là
những phẩm chất cao quý của người Phật tử, nó giúp con người trở nên toàn
thiện và có được một lối sống an bình và hạnh phúc. Nếu mỗi người đều cố
gắng với ý chí sắt đá đem trí tuệ và tâm từ bi phục vụ con người, thì thế
giới này sẽ trở thành một thiên đàng mà tất cả chúng sinh đều được sống an
vui trong tình huynh đệ và mỗi người trở thành một công dân lý tưởng trong
một thế giới hòa bình.
Trong phạm vi hạn hẹp của bài
viết này, chúng tôi chỉ gợi ý vài nét sơ lược của đạo Phật với con người và
một số phẩm chất cần thiết của người Phật tử. Trong kho tàng giáo pháp vô
cùng phong phú của Đức Phật để lại những giá trị vượt thời gian và không
gian, chúng ta có thể khẳng định rằng ở thế kỷ 21, những tư tưởng về từ bi,
trí tuệ với ý chí sắt đá của học thuyết Phật giáo vẫn tiếp tục là chiếc chìa
khoá mở ra hướng giải quyết tốt đẹp cho loài người, xây dựng một thế giới
phát triển, thanh bình an vui thực sự, tràn đầy tinh thần nhân ái, như nó đã
từng thực hiện trong nhiều ngàn năm lịch sử.
Lê Hữu Tuấn
|
