|
Trầm Tư Về Con Người
Hiện Đại
THÍCH
PHƯỚC ĐẠT
Giữa cơn biến
động xã hội đầy kịch tính của thế kỷ XXI, "tự
biết mình" chính là điều tiên quyết để "con
người hiện đại" đạt được sự bình an nội tại,
giải thoát mọi khổ đau đang đè nặng lên thân
phận con người.
Thực tế, con
người của muôn kiếp xa xưa vẫn như con người hôm
nay, bởi vì mọi người được sinh ra, lớn lên,
trưởng thành và chết đi trong một đời người. Một
quan niệm về hạnh phúc "mới" được thiết lập trên
cơ sở ảo giác rằng đầy đủ về vật chất và tiền
bạc là có thể chi phối toàn bộ đời sống con
người. Eric Fromm - Nhà Tâm lý học xã hội Mỹ
thật có lý khi ông nhận định: "Tuy có sự tăng
trưởng sản xuất và tiện nghi; con người ngày
càng đánh mất ý thức về bản thân, cảm thấy cuộc
sống của mình ngày càng vô nghĩa, mặc dầu cảm
giác đó phần lớn không được biết đến" (In
spite of increasing production anf comfort, man
loses more and more the sense of self, feels
that his life is meaningless, even though such
feeling is largely unconscious). (1)
Con người phải
sống trong tâm trạng khổ đau đầy mâu thuẫn; giữa
cá nhân với cá nhân, cá nhân với môi trường, cá
nhân với gia đình, xã hội. Cho nên, thực trạng
vấn đề vẫn là họ đang trở thành những con người
chuyển động trong sự vận hành của máy móc để rồi
chính họ phải than vãn: "Trong thế kỷ 20, vấn
đề là con người đã chết" (In the 20th
century, the problem is that man is dead)
(2). Đây chính là kết quả sự xao lãng về đời
sống nội tâm, dẫn đến một cuộc khủng hoảng tâm
linh trầm trọng mà đạo Phật có thể hóa giải.
Đức Phật từng
khuyến cáo mọi người: "Hãy trở về nương tựa
hòn đảo của chính mình; hãy tự mình thắp đuốc
lên mà đi" xuyên qua con đường "Trung đạo"
mà đức Phật đã chứng nghiệm và tuyên thuyết
trong bào thuyết pháp đầu tiên sau khi Ngài
thành đạo dưới gốc cây Bồ đề. Con đường này
chính là con đường tránh xa hai cực đoan: Ép xác
khổ hạnh và đắm say dục lạc vật chất. Thiết nghĩ,
con người hiện đại hôm nay không còn rơi vào con
đường "Ép xác khổ hạnh" quá đau đớn mà
đang lao vào thế giới "Dục lạc vật chất"
đầy hưởng thụ. Một bảng giá trị hầu như được con
người quy chiếu bằng thước đo đồng tiền. Thái độ
"chấp thủ" của từng cá nhân đã lên tận đỉnh điểm,
thay vì phải "xả ly", họ lại tự trói mình bằng
gông cùm trong hiện hữu. Thật ra, các pháp hiện
hữu giữa cuộc đời chỉ tồn tại khi duyên đến và
mất đi khi duyên diệt. Đức Phật từng tuyên bố
khuyến cáo mọi người cách đây hơn 2600 năm: "Cái
này không phải là ta, của ta, và tự ngã của ta".
Khi con người đã
nhận thức được như vậy, thì chính họ mới thực sự
nhận thức về nguồn gốc khổ đau. Nếu cuộc cách
mạng khoa học kỹ thuật công nghiệp hóa có gía
trị làm thay đổi môi trường sống về tiện nghi
vật chất thì đây chỉ là "phương tiện" để phục vụ
cho con người, chứ không phải "mục đích" tối hậu
của con người. Cần phải có thái độ nhận thức
đúng đắn trong vấn đề này để thoát ra tình trạng
nghịch lý đầy mâu thuẫn và xung đột từ trong tâm
tưởng cho đến sự biểu lộ hành vi bên ngoài. Một
thế giới có một đời sống văn minh vật chất càng
cao bao nhiêu thì thế giới đó có chiều hướng dẫn
dắt con người đi vào con đường khủng hoảng tâm
linh bấy nhiêu. Bằng chứng là khi con người cố
tâm khai thác tận cạn tài nguyên thiên nhiên thì
con người tự phải gánh chịu những hậu quả khổ
đau từ muôn phía đem lại. Đó là sự phá vỡ cân
bằng sinh thái, sự ô nhiễm môi sinh, sự băng
hoại về đạo đức, kéo theo sự hủy diệt các giá
trị truyền thống. Tất cả đều được phát xuất từ
lòng tham dục vô tận của con người. Con người
hiện đại hôm nay ít nhiều đã tự đánh mất phẩm
chất cao quý của mình để chạy theo hiệu năng và
số lượng kỹ thuật đòi hỏi, chạy theo lợi nhuận,
mẫu mã dưới sự gào thét của công nghệ dịch vụ
quảng cáo. Trong khi đó, đức Phật là người từng
chủ trương sống hòa điệu với thiên nhiên trong
tinh thần tự do, sáng tạo của mỗi cá nhân.
Lịch sử đức Phật
Thích Ca là lịch sử của một con người, từ khi
xuất gia, thành đạo cho đến lúc nhập niết-bàn
bao giờ Ngài cũng tham thiền, tọa lạc dưới gốc
cây Bồ đề hoặc cây Sala. Đức Phật từng tuyên bố:
"Con người là chủ nhân ông của nghiệp, là
người thừa tự nghiệp" hay "Hãy trở về
nương tựa pháp", "Hãy tự mình thắp đuốc
lên mà đi". Đây là một thái độ giáo dục mang
tính tích cực, sáng tạo, dân chủ trong tinh thần
vô ngã, có giá trị xuyên suốt thời gian, không
gian, có khả năng hóa giải tất cả các căn bệnh
của thời đại. Đó cũng là con đường thoát khổ
được thực thi bằng con đường Thánh đạo tám ngành
đã được đức Phật kiểm chứng bao gồm: "Chánh
kiến, chánh tư duy, chánh ngữ, chánh nghiệp,
chánh mạng, chánh tinh tấn, chánh niệm, chánh
định". Đi vào lộ trình này là đi vào lộ
trình tu tập. "Giới - Định - Tuệ" thể hiện nếp
sống đạo đức Phật giáo, con người hiện đại sẽ là
người tự chiến thắng mình trước sự cám dỗ của
cuộc đời:
Dẫu tại bãi chiến
trường
Thắng vạn ngàn
địch quân
Không bằng tự
chiến thắng mình
Thắng mình thắng
tối thượng. (3)
Thích Phước Đạt
Chú thích :
(1)
Minh Chi - Hà Thúc Minh. Đại cương Triết học
Đông phương. Trường Đại học Tổng hợp TPHCM xuất
bản 1993 trang 32.
(2)
Sách đã dẫn trang 33.
(3)
Thích Minh Châu (dịch kinh Pháp Cú. Trường Cao
Cấp PHVN Cơ sở II ấn hành 1990, Kệ 103, trang
64.
|
