Già và Chết
Bhikkhu P.A. Payutto
Mỹ
Thanh
dịch
Kính thưa
toàn thể quý vị,
Hôm nay
thay vì trình bày về cái chết và tiến trình của
cái chết, tôi xin được trao đổi với quý vị về
tiến trình của già và chết.
Già và cái
chết là những hiện tượng thiên nhiên. Theo quy
luật tự nhiên, tất cả các sự vật duyên khởi đều
vô thường và phải bị biến đổi, tùy thuộc vào sự
chi phối của nguyên nhân, và điều kiện. Bất cứ
cái gì có khởi đầu đều phải có kết thúc.
Đời sống
của tất cả chúng sinh, sau khi được sanh ra là
phải chịu biến đổi với sự khiếm khuyết của các
giác quan. Cái chết chỉ là một sự thay đổi, sự
chấm dứt đời sống ở nơi này; sự tan rã của các
tế bào, sự vất bỏ của thân xác này. Mặc dầu theo
luật tự nhiên, Già và Chết là một sự thật hiển
nhiên của đời sống con người. Trên mặt tâm lý,
thường thì Già và Chết tượng trưng cho sự mất
mát, hết hy vọng, một ngã rẽ đi vào bóng tối với
sự hiện diện của sợ hãi, lo lắng. Dù vậy, tuổi
già cũng có thể là một cơ hội để “trưởng thành”,
và cái chết là một sự giải thoát. Ít ra, một
người khi có được đời sống tốt đẹp và có ý nghĩa;
lúc chết ít nhất cũng sẽ không bị hoang mang mà
còn có thể được giải thoát ngay lúc ấy.
Cuộc sống
của con người thường thì được chia ra làm ba
giai đoạn: trẻ thơ, trung niên và cuối cùng là
“tuổi già”. Trong những thời gian này, một người
khi sống với Chánh Niệm trong từng hành động
thường ngày, có thể sống tốt đẹp ở giai đoạn đầu
và đoạn giữa của cuộc sống, nhưng còn đoạn cuối
thì sao?
Đức Phật
là một điển hình của sự toàn thiện trong cả ba
giai đoạn. Có nghĩa là một đời sống an vui, hạnh
phúc trong tuổi “già” vẫn có thể thực hiện được.
Thêm vào đó, như đã nói trên, một người vẫn có
thể tiến triển đến mức hoàn thiện vào lúc cuối
cuộc đời.
Bao người
đã bỏ hai phần ba cuộc đời chạy theo danh vọng,
tiền tài, địa vị, quyền lực, và đua đòi vật chất.
Họ có thể nói đời sống của họ là đáng giá. Thật
ra thì chưa đủ. Họ đã không nhận ra tiềm năng
thật sự của con người. Khi có cơ hội được sống
lâu hơn kẻ khác, đó là lúc họ có thể tiến bước
trên con đường tìm lại những khả năng tiềm ẩn
của chính mình.
Muốn được
sống lâu, chúng ta phải biết săn sóc bản thân.
Săn sóc trên mọi phương diện: tinh thần, thể
chất, sinh lý cũng như tâm lý. Sự tương quan
giữa những điểm này cần được hướng dẫn chu đáo
để đời sống hằng ngày được nhiều lợi lạc. Ngoài
việc ăn uống đầy đủ và thể dục đều đặn, một cuộc
sống không làm tổn hại đến người và vật ở chung
quanh là một điều rất cần thiết cho một cuộc
sống hạnh phúc và quân bình.
Ngày nay,
xã hội phát triển trên đà tranh chấp và tiêu
thụ. Con người vì lao theo nhịp sống này chỉ lo
tranh giành và gom góp của cải, và vì vậy đã
không còn thời gian dành cho chính mình. Vì sống
trong một xã hội như thế, không ai có thể lo cho
ai, nên người già phải tự lo. Trong trường hợp
này, người già nên giải trí bằng cách tập thể
dục, năng vận động trong môi trường thiên nhiên.
Trên phương diện tình cảm gia đình, tình thương
dành cho con cái vẫn giữ vai trò quan trọng.
Nhưng đôi lúc, cha mẹ đã lo lắng thái quá và
việc đó làm cho con cái bực bội.
Các bậc
Thầy trong Phật giáo thường dạy: một khi con cái
đã trưởng thành và có thể tự lập, cha mẹ nên san
sẻ tình thương của mình một cách công bằng,
không quá đáng. Có nghĩa là tình thương mà có
tính cách trói buột vào người hay vật, phải được
chuyển đổi thành tình thương công bình, tình
thương được cân bằng ở mức độ như tình bạn &
tình nhân ái.
Ở Thái
Lan, người già tìm được sự quân bình trong tình
thương khi họ tìm đến Chùa hay Thiền Viện và ở
đấy, họ thực tập, làm công quả cả tuần với những
bạn già khác. Xa hơn nữa, hãy khuyến khích họ
chọn lựa, tự tìm cho mình một việc gì để làm.
Nghĩa là họ phải tự biết mình nên làm gì, vì
điều đó rất tốt, có ý nghĩa, và vì họ thích làm
được việc đó. Chẳng hạn, viết một quyển sách về
những kinh nghiệm đã sống qua, làm một chương
trình về công tác trồng cây, hay tìm hiểu về vấn
đề tâm linh. Cần nhất là phải thiết tha làm một
việc mà mình tin tưởng và muốn thành công. Hãy
tự nói với mình: “Tôi phải làm xong việc này
trước khi lìa đời.”
Có những
người già, sau một thời gian về hưu thì cảm thấy
trơ trọi, trống vắng, chán nản, và buồn rầu. Họ
héo sầu và ít khi kéo dài tuổi thọ. Vài người
khác bị xuống tinh thần, và có kẻ đã tự kết liễu
đời mình. Nhưng những người già có ý chí và có
lòng tin nơi việc mình làm sẽ không như vậy. Lúc
đó, ý chí và sự tin tưởng mãnh liệt vào việc làm
có ý nghĩa sẽ giúp họ vượt qua trở ngại. Họ có
việc để làm và có chỗ để nương tựa niềm tin. Họ
tiếp tục học hỏi, tìm tòi thêm; họ sẽ sống mạnh
khỏe, về thể chất cũng như tinh thần. Như Phật
đã từng dạy: "Ai có bốn điểm như sau: Muốn làm,
có ý chí, biết dấn thân, và kinh nghiệm tìm hiểu
vấn đề tâm linh, sẽ giúp họ kéo dài tuổi thọ".
Người già
thường dễ nhuốm bệnh vì cơ thể bị suy yếu. Do
đó, họ hay lo lắng và thường tủi thân. Phật dạy
mình nên tự ngẫm: “Thân bệnh, nhưng tâm không
bệnh”, hoặc “mặc dầu cơ thể suy yếu nhưng tâm
tôi không suy yếu.” Nhiều người nghĩ hạnh phúc
là khi sung mãn về vật chất. Nếu hạnh phúc là
thỏa mãn những nhu cầu của các giác quan thì
tuổi già thật là một nỗi thống khổ to tát, bởi
vì tuổi già có nghĩa là các giác quan bị thoái
hóa hoặc kiếm khuyết. Sự thật thì có hai loại
hạnh phúc:
Hạnh phúc vật chất -
Có những người chuyên chạy theo cảm thọ vật
chất; và trong lúc tìm kiếm thứ hạnh phúc này,
họ phải lao tâm, lao lực để đạt mục đích. Việc
này đôi khi còn được khuyến khích bởi xã hội.
Con người có khả năng sáng tạo. Ngày nay con
người đã sáng chế ra rất nhiều thứ kỹ thuật tối
tân. Nếu sức sáng tạo này được hướng dẫn xoay về
bên trong, khả năng này có thể tạo ra niềm vui
và sự hài hòa trong tinh thần. Chẳng may
những người tìm kiếm khoái lạc cũng như hạnh
phúc đã hao tổn sức lực để đi tìm những cảm thọ
nhất thời. Do đó đã không có thời gian để mà tìm
lại bên trong của chính mình. Sức sáng tạo và
khả năng tiềm ẩn không được phát huy, dẫn đến sự
thiếu an lạc, tinh thần bất an. Lúc họ đi tìm
khoái lạc vật chất, họ đã vô tình tự tạo những
hiện tượng bất an ở bên trong như: sự căng
thẳng, lo lắng, hồi hộp, thất vọng, sợ hãi, mất
ngủ và biết bao là tình trạng tâm thần bất an
khác, kể cả bệnh điên.
Những kẻ
chạy theo vật chất lúc thiếu thời sẽ khổ gấp đôi
trong lúc tuổi già. Lúc này các giác quan bị suy
kém, và vì họ không được thỏa mãn như lúc còn
trẻ; họ sẽ cảm thấy bực bội, căng thẳng, sợ hãi,
lo lắng, và thất vọng. Sự bực bội vì những cảm
thọ bên ngoài không được thỏa mãn sẽ làm tăng
cường những cảm giác bất an bên trong. Lúc này
thật là khổ cho tuổi già.
Người sáng
suốt, thông minh sẽ không chỉ tìm kiếm vật chất
để thỏa mãn những cảm thọ, mà họ còn tìm cách
tạo ra những cảm giác tốt cho tinh thần, và một
niềm an lạc bên trong. Phật đã khuyên chúng ta
nên khai thác năm tính chất tốt cho tinh thần,
đó là: Niềm vui, phấn khởi, thoải mái, an lạc và
chú tâm. Năm điều này giúp chúng ta gạt bỏ được
những cảm giác bất an, đau khổ. Đây là một cách
tu tập để được an lạc và hạnh phúc.
Lúc về
già, người có tuổi nên học tập để có được nhiều
niềm vui bên trong, nhờ đó họ có thể sống an
lạc, tự do và hạnh phúc. Niềm hạnh phúc này cao
hơn, vượt khỏi những hình thức. Đây là thứ hạnh
phúc cao tột khi mà một người nhận chân được tất
cả sự thật về vạn vật cũng như vũ trụ.
Trên bước
đường tu tập để tự giải thoát khỏi vô minh, Phật
dạy chúng ta phải học hỏi, tìm hiểu sự thật về
mọi sự vật. Già và Chết là một phần của sự sống
cần được tham vấn. Phật nói: "Đây là năm sự thật
về đời sống. Mỗi người phải tự suy ngẫm, dù là
nam hay nữ, người cư sĩ hay tu sĩ: “Tôi sẽ
già, tôi không thể tránh khỏi tuổi già. Tôi sẽ
bệnh, tôi không thể tránh được bệnh. Tôi sẽ chết,
tôi không thể tránh khỏi cái chết. Mọi người
cũng như mọi vật tôi hằng yêu mến sẽ bị đổi thay
hay xa cách. Tôi là chủ những việc làm của tôi,
tốt hay xấu, tôi phải chịu trách nhiệm".
Cái Chết
là điểm then chốt của những điều nêu trên, là
một điểm cần được suy gẫm. Người Phật tử được
nhắc nhở, cần phải trau dồi Chánh Niệm, và luôn
suy ngẫm về cái Chết. Sự suy gẫm đúng và sáng
suốt sẽ giúp chúng ta nhận chân ra sự vô thường
của cuộc đời. Hơn nữa, sự suy gẫm giúp chúng ta
sống với Chánh Niệm, để chuyên cần tinh tấn
trước khi cuộc đời chấm dứt. Thêm vào đó, điều
này dẫn chúng ta đến sự hiểu biết chân thật về
vô thường. Sự nhận thức chân thật này giúp chúng
ta giác ngộ và giải thoát. Ai đạt đến đây coi
như là người hạnh phúc nhất.
Nhiều đệ
tử của Phật đã giác ngộ và giải thoát ngay trước
phút lâm chung. Những người chưa hoàn toàn giải
thoát, lúc chết nhờ được nhắc nhở, nên họ chết
một cách an lành, không sợ hãi, loạn động.
Tóm lại,
ba điểm cần được soi xét lúc già và chết là: Già
và Chết là luật tự nhiên, phải chấp nhận
và nhận thức một cách không sợ hãi. Già
và Chết cũng là một cơ hội để thăng hoa đời
sống, và chúng ta nên làm hết lòng.
Nơi Già và Chết còn có cái Không già & Không
chết, mà ai ai cũng có thể “CÓ” được.
Với những điểm trình bày sơ lược bên trên, tôi
xin kết thúc buổi nói chuyện hôm nay.
Chân thành
cảm ơn tất cả quý vị!
|