Con Đường Hạnh Phúc
Viên Minh - Trần Minh Tài

Hầu như mọi nỗ lực của con người đều nhắm vào
mục đích tìm kiếm một đời sống hạnh phúc. Nhưng
thử hỏi mấy ai đã thành công trong mưu cầu tạo
dựng một nền hạnh phúc đích thực.
Nhiều
người càng cố gắng truy tầm hạnh phúc thì nó lại
càng trở nên xa vời đối với họ, trong khi nhiều
người khác đã nắm sẵn hạnh phúc trong tay nhưng
lại thả mồi bắt bóng để rồi cuối cùng hạnh phúc
cũng vuột khỏi tầm tay.
Sự
thật, hạnh phúc không hoàn toàn tùy thuộc nơi
tiền tài, danh vọng mà con người đã phí sức đạt
cho bằng được. Thực tế chứng minh, lắm người đã
lên đến tột đỉnh của danh vọng hay đã thành công
trong việc tạo lập một gia sản to lớn, nhưng vẫn
sống một đời sống bất an, vô vị.
Hạnh phúc
đâu phải xa vời với chúng ta đến thế, chỉ cần
hướng tâm về với chủ thể để khai thác một nguồn
hạnh phúc bất tận đang sẵn sàng chờ đợi ở nội
giới mà chúng ta lãng quên để chạy theo ngoại
cảnh.
Muốn
khai thác nguồn hạnh phúc nội tại đó chúng ta
phải biết một số nguyên tắc căn bản khả dĩ tạo
điều kiện tất yếu cho một đời sống an lành.
Những yếu tố tiên quyết đó là gì?
Kiểm soát nội tâm
Tâm
hồn của con người có khả năng chi phối thể xác.
Vì thế, tâm chấp chứa những niệm bất thiện thì
thật là một điều đại họa, lắm khi có thể giết
chết cả một đời người. Ngược lại, nếu an trụ
trong Chánh niệm, Chánh tinh tấn, Chánh tư duy
thì tâm có khả năng đem lại cho chúng ta một đời
sống hạnh phúc, lành mạnh.
Không
nên để cho trí phán đoán của chúng ta mang nhiều
thành kiến, cố chấp. Hầu hết những phán đoán hay
quyết định trong lúc bực tức hay khi hứng khởi
bồng bột sẽ làm cho chúng ta ân hận về sau. Phải
giữ tâm bình tĩnh và suy xét kỹ càng thì phán
đoán mới không thiên lệch.
Đức Phật dạy:
"Không một kẻ
thù nào nguy hiểm cho con bằng tâm dục vọng,
lòng oán thù và tính ganh tị của con".
Thật vậy, chỉ khi nào tâm được rèn luyện và phát
triển theo đúng chánh đạo thì mới đem lại lợi
ích cho mình và tha nhân.
Tâm trầm lặng không có nghĩa là yếu mềm, tiêu cực.
Thái độ
trầm tĩnh của một người chứng tỏ họ là tri thức.
Vì khi gặp một hoàn cảnh cam go, nan giải mà vẫn
không lo âu bối rối thì thật không phải dễ. Sự
trầm lặng đó hẳn có một sức mạnh vô song mà bất
kỳ trong mọi hoàn cảnh cũng không thể lay chuyển
được. Đó là điều kiện tiên quyết cho một đời
sống hạnh phúc, đúng như một danh ngôn Pháp đã
nói: "Sự yên lặng và bình an của tâm hồn
ngọt ngào hơn các lạc thú".
Hành động sáng suốt
Điều
quan trọng không phải là tiền tài, sức lực, học
vấn, tài năng mà chính là biết cách sử dụng, và
sử dụng đúng lúc, đúng chỗ những khả năng đó để
đem lại hạnh phúc cho mình và đồng loại. Vì nếu
dùng sai những khả năng sẵn có của mình thì chỉ
làm cho mình thêm sa đọa.
Chúng
ta phải dũng cảm để biết cái nhu nhược của mình,
phải can đảm để biết chỗ hèn nhát của mình, phải
bất khuất khi thất bại và khiêm nhường khi chiến
thắng. Phải luôn luôn tỉnh giác, sáng suốt để
không có những hành động ngông cuồng, mù quáng.
Nhiều
người bỗng nhiên phát tài, hoặc thừa hưởng một
gia sản to lớn của cha mẹ để lại nhưng họ không
biết gìn giữ, phát triển hoặc xử dụng thế nào
cho hợp lý, và vì thế chẳng bao lâu gia tài bị
tiêu pha hoang phí cho đến khi kiệt tận. Thường
thường những của cải không do mồ hôi nước mắt
của mình tạo ra thì không có giá trị đích thực.
Phải biết sử dụng tài sản đúng mức cho mình và
đôi khi vì lợi ích của kẻ khác.
Cũng như
tài sản, sức mạnh, học lực, tài năng phải được
xử dụng đúng chỗ, đúng lúc thế nào để được lợi
ích cho mình và tha nhân.
Cải tiến chính mình cho thích ứng với hoàn cảnh
Chúng
ta đang sống trong một thế giới luôn luôn bị
biến đổi, nhưng ít ai nhận chân ra được thực
trạng đó. Chúng ta không nên cố chấp vào truyền
thống, tập tục hay tín ngưỡng được truyền lại từ
các bậc tiền nhân chỉ vì nghĩ rằng: "Xưa bày nay
làm". Nếu mọi người đều có óc thiển cận như thế
thì làm thế nào xã hội có thể tiến hóa được. Có
nhiều truyền thống từ ngàn xưa để lại mà không
lỗi thời vì luôn luôn thích ứng với xã hội mới.
Nhưng không phải vì thế mà các bậc phụ huynh câu
nệ và bắt con mình giữ đúng mọi tập tục cổ
truyền.
Hãy
để cho thế hệ hậu lai theo kịp đà tiến hóa của
xã hội miễn là không quá lố đến vượt qua khỏi
giới hạn luân lý căn bản. Như thế chúng ta nên
tránh một cuộc xung đột giữa hai cực đoan của
nhóm người bảo thủ và duy tân. Vì cả hai đều là
chướng ngại vật cho một sự tiến hóa trung dung
tất yếu của xã hội con người.
Tiến
bộ trung dung tức là phải chấp nhận một số
truyền thống chân chính làm nền tảng hay làm yếu
tố hướng dẫn cho mọi trào lưu tiến hóa của xã
hội. Có như thế thì xã hội của chúng ta mới
không bị cứng đọng mà cũng không tiến quá nhanh
đến độ sa chân vào hố thẳm.
Mỗi
người là một phần tử tạo thành xã hội, nên phải
chịu một phần trách nhiệm về những thăng trầm,
tiến thoái của xã hội trong đó mình đang sống.
Chúng ta phải tự hỏi là đã làm được gì để đóng
góp vào trật tự tiến hóa của nhân loại. Đó chính
là yếu tố nung đúc tinh thần sáng tạo thay vì tự
mãn với những gì đã có.
Mặt
khác, ai cũng hiểu rằng "bá nhân bá tính" nên
chúng ta không thể sửa đổi mọi người cho hợp với
ý mình, lại càng không thể san bằng mọi chông
gai hiểm trở để bước những bước thật êm ái trên
đường đời. Ai ra khỏi mà không mong trời yên
biển lặng, nhưng tốt hơn hết là họ nên luyện tập
mọi khả năng thích ứng hầu đối phó với phong ba
bão táp xảy đến bất cứ khi nào.
Người muốn
bước những bước êm đềm trên đường đày chông gai
phải mang vào chân một đôi giày an toàn; cũng
thế muốn có được một đời sống an vui tự tại phải
biết cách chế ngự lục căn để sẳn sàng đối phó và
thích ứng với mọi hoàn cảnh mà không bị lôi cuốn
hay vướng mắc.
Khiêm nhường
Người
trí thức lấy khiêm tốn để đo cái sở tri và cái
sở bất tri của mình, nhờ thế họ biết được chỗ
khiếm khuyết để bổ túc và kiến thức của họ luôn
luôn được mở rộng. Tự mãn là một trở ngại lớn
lao trong việc tự rèn luyện bản thân.
Chính Đức
Phật đã làm cho mọi người ngạc nhiên và kính
phục khi Ngài từ bỏ vương quyền của mình để sống
một nếp sống từ tốn; và khi Ngài trở thành bậc
thánh nhân Ngài vẫn không bao giờ tự xưng là
giáo chủ. Giáo huấn của Ngài không bao giờ có vẻ
tự đắc, tự phụ.
Nhờ
khiêm nhường ta không những học được những điều
hay lẽ đẹp ở người mà còn không bị người ganh tị,
tật đố. Một người tài cao như Hàn Tín thật hiếm
có, nhưng vì tính tự cao tự đại nên phải hứng
chịu một hậu quả thảm khốc về sau. Trái lại,
Trương Lương tuy tài cao mà khiêm tốn nên luôn
luôn được quý trọng và nhờ thế ông đã sống một
đời sống thật thanh nhàn an lạc.
Tiết kiệm thời giờ
Thời
giờ quả là quý báu hơn cả vàng ngọc, vì một ngày
ta chỉ có 24 tiếng đồng hồ chứ không thể mua
thêm được một giây một phút dù với bất cứ giá
nào. Một đời người thật quá ngắn ngủi để cho ta
có thể hoàn thành được lý tưởng của mình. Các
nhà học giả khi đến tuổi về chiều vẫn còn cảm
thấy chưa học hỏi được bao nhiêu. Nên họ ước sao
cho ngày tháng dài ra để cho thêm thời giờ học
hỏi nghiên cứu.
Nhưng trái lại, nhiều người đã không sống trọn vẹn 24
tiếng đồng hồ một ngày để làm những việc đáng
làm. Họ tiêu pha thời giờ trong những câu chuyện
ngồi lê đôi mách hoặc lo âu cho tương lai, hối
tiếc quá khứ mà không biết rằng mình đã đánh mất
giây phút quý báu nhất là hiện tại -- giây phút
ngắn ngủi mà ta thực sự hiện hữu trong cuộc đời
-- cho đến khi giây phút quý báu đó vượt khỏi
tầm tay rồi mới than van hối tiếc.
Nếu
bất cứ một giây phút hiện tại nào cũng được sử
dụng hợp lý thì quá khứ có gì đáng nuối tiếc và
tương lai chắc chắn phải tươi đẹp huy hoàng.
Tiêu phí thời giờ không những làm hại chính mình
mà đôi khi còn làm mất thời giờ của kẻ khác.
A. De
Gasparin nói rằng: "Giữa cái dĩ vãng đã
thoát khỏi tay chúng ta và cái tương lai mà ta
không thể biết rõ, còn lại cái hiện tại nói rõ
bổn phận của ta."
Chúng
ta phải thực hiện những gì có thể thực hiện được
ngày hôm nay, chứ không nên để đến ngày mai.
Đừng để cho giây phút hiện tại quý báu này trôi
qua một cách vô vị, trong khi những bổn phận
đáng làm lại bị lãng quên hoặc hẹn lại một ngày
ở tương lai chưa chắc sẽ đến với ta.
Boileau cũng bảo rằng: "Hãy giục giã lên,
thời gian trôi và lôi cuốn chúng ta theo, chính
cái lúc mà tôi nói đây chưa chi đã đi vào quá
khứ." Vì quá khứ chỉ là giấc mộng và tương
lai nào ai biết chắc sẽ ra sao nên ta phải sống
và phải tiết kiệm từng giây, từng phút trong
hiện tại này.
Kiên nhẫn và chịu đựng
Hãy
kiên nhẫn đối với tất cả mọi người. Sân hận chỉ
đưa đến một ngõ cụt không lối thoát. Tâm sân hận
không những chỉ làm tổn thương người khác mà còn
làm hại chính mình, vì nó gây xáo trộn cho đời
sống tâm-vật-lý của ta. Một lời nói bất nhã
không dằn được trong khi tức giận cũng như một
mũi tên đã lìa khỏi cung, khi đã gây thương tích
cho người khác, thì khó có thể tha thứ được dù
có ngàn lần ăn năn hối lỗi cũng đã muộn rồi.
Tục
ngữ có câu "No mất ngon, giận mất khôn".
Thật vậy khi nóng giận ta dễ trở thành mù quáng.
Vì thế kẻ thù ta chiến đấu không phải ai khác mà
là lòng sân hận của mình. Tâm ta vừa là bạn đồng
minh, cũng vừa là kẻ thù nguy hiểm nhất. Chúng
ta phải chiến đấu để tận diệt kẻ thù nội tuyến
Tham, Sân, Si này bằng Giới, Định và Huệ.
Hãy
nhớ rằng "Một sự nhịn, chín sự lành"
đúng như người xưa đã từng kinh nghiệm và dạy
lại cho chúng ta.
Dĩ ân báo oán
Muốn
thắng địch thủ trước hết ta phải tiêu diệt kẻ
thù nội tuyến nguy hiểm hơn, là tâm sân hận của
chính mình. Mặt khác, nếu chúng ta bối rối, và
hành động mất bình tĩnh trước kẻ thù tức là ta
vô tình mắc bẫy của họ.
Nếu
ta học được điều hay lẽ đẹp ở bạn bè thì sao
chúng ta lại không học được một vài bài học quý
giá nơi kẻ thù nghịch? Đâu phải bất cứ ai thù
nghịch với ta đều là xấu cả, họ chắc phải có vài
đức tính khả kính mà đôi khi ta lại không có.
Một người có điểm khả kính như thế đáng lẽ ta
phải kết bạn cầu thân hơn là chỉ vì một lầm lỗi
của họ mà xem họ như kẻ thù.
Phương pháp tốt đẹp hơn cả là lấy lòng từ ái để
đáp lại kẻ đối nghịch. Mới nhìn, xem ra dĩ ân
báo oán có vẻ nghịch lý nhưng đó là phương pháp
mà các bậc hiền nhân đã từng áp dụng và thành
công. Khi có một người bất bình với ta, trước
tiên ta phải xem nguyên nhân nào khiến cho người
ấy bất bình. Nếu quả thật vì làm lỗi của ta, thì
ta nên nhìn nhận và chịu lỗi. Nếu chỉ vì đôi bên
có chỗ hiểu lầm thì sao ta không tìm lời lẽ hòa
hoãn để bắt nhịp cầu thông cảm.
Còn
nếu đối phương vì có tính ganh tỵ, háo thắng thì
chỉ có cách ổn thỏa nhất là rải tâm từ ái đến
cho họ; và chính nhờ tâm từ ái, một ngày kia có
thể biến kẻ thù thành người bạn tốt.
Chúng ta
hãy ghi nhớ lời khuyên của La Cordaire: "Nếu
anh muốn vui sướng trong chốc lát, cứ trả thù;
nhưng nếu anh muốn an vui mãi mãi thì hãy tha
thứ ". Đó là dĩ ân báo oán vậy.
Hòa điệu sống
Lịch
sử nhân loại chứng minh rằng những kỳ thị màu da
chủng tộc, sự cuồng tín và lòng tham vọng đã đem
lại nhiều bất hạnh cho con người. Những kẻ khát
khao quyền uy, tiền tài, danh vọng, nếu được
cộng thêm vào tính ganh tỵ thì chẳng khác nào là
đổ thêm dầu, họ đã không đóng góp được gì cho
hòa bình an lạc của đồng loại mà luôn luôn gieo
rắc nhiễu hại cho kẻ khác.
Họ
không biết hòa điệu sống, vì quên rằng nếu ta
muốn sống một cách thái hòa, hạnh phúc thì phải
để cho kẻ khác được sống thanh bình, an lạc. Và
họ lầm tưởng rằng họ có thể sống thanh bình trên
sự đau khổ của kẻ khác, nhưng thật ra họ là
những kẻ đau khổ nhất trên đời.
Chúng ta có thể biến thế giới này thành một thiên đàng
hay địa ngục trần gian căn cứ trên khả năng biết
hòa điệu sống hay không. Phải biết sống phù hợp
với những định luật tự nhiên, như định luật nhân
quả, nghiệp báo, vô thường, duyên khởi để chúng
ta không còn bối rối hay khó chịu mỗi khi gặp
những khó khăn trên đường đời.
Đừng
tưởng rằng sống phù hợp với những định luật tự
nhiên đó tức là chúng ta không tiến hóa. Chính
con người tiến hóa hay không là do mức độ thích
ứng với những định luật này nhiều hay ít. Bằng
chứng là khoa học đã ứng dụng những định luật tự
nhiên hay những nguyên lý căn bản để phát minh
và chế tạo.
Tất
cả những môn Xã hội học, Tâm lý học, Đạo đức học,
Kinh tế học... đều có những định luật riêng của
nó. Nếu những định luật này được áp dụng đúng
mức thì chắc chắn nhân loại sẽ sống trong hòa
bình, an lạc.
Đáng
tiếc là một số người sau khi đã có thế lực, tiền
tài lại muốn vượt ra khỏi nhịp sống tự nhiên, hy
vọng tìm được một chân trời mới lạ. Và quả thật
họ đã đạt được một chân trời mới, nhưng đó không
phải là chân trời hạnh phúc mà là một địa ngục
trần gian với đầy đủ cực hình thảm khốc: tranh
chấp, giết chóc, thù hận.
Chấp nhận phê bình
Tục
ngữ ta có câu: "Mật ngọt chết ruồi" và "Thuốc
đắng đả tật". Lời khen trông có vẻ ngọt ngào
nhưng chỉ làm cho ta thêm cao ngạo tự đắc. Trái
lại, lời phê bình chỉ trích xem ra thật là cay
đắng nhưng có thể giúp ta sửa chữa được nết hư
tật xấu. Vì thế mà người ta có lý khi nói rằng:
"khen là thù, chê là bạn".
Chúng
ta phải can đảm đón nhận những lời chỉ trích, vì
trong số những lời chỉ trích đó hẳn phải có điều
đúng với sự thật, khi đó ta phải cố gắng sửa sai
và thành thật cám ơn người đã chỉ trích mình hơn
là oán giận, tự ái. Đành rằng lòng tự ái được
đặt đúng chỗ là một đức tính giúp cho ta tiến bộ.
Nhưng tự ái quá đáng, nhất là trong trường hợp
bị người phê bình thì chẳng những không có lợi
gì cho ta mà còn gây thêm oán thù.
Mặt
khác, khi thấy người lầm lỗi ta cũng nên tìm
cách phê bình khéo léo để sửa sai cho họ, bằng
không thì im lặng còn hơn làm cho họ mất thể
diện. Chúng ta phải nhớ rằng: "Lầm lỗi mà ta
thấy nơi tha nhân là phản ảnh những làm lỗi của
chính mình". Vì đã làm người thì ai cũng có
cái xấu cái tốt như nhau. Câu tục ngữ: "Suy bụng
ta ra bụng người" không phải là không có lý. Họ
chỉ hơn kém ở chỗ có biết lánh xa những cái xấu
và làm những điều tốt hay không mà thôi.
Vả
lại, ngoại giới phản ảnh tâm trạng của mỗi cá
nhân. Lúc ta buồn, vui, hờn, giận thì ngoại cảnh
cũng bàng bạc những tâm trạng đó. Một người bất
chánh thấy hành động của người khác tương tự như
mình đều cho là bất chánh, nhưng sự thật vị tất
đã là thế.
Như
vậy ta nên hoan hỷ chấp nhận lời chỉ trích đúng
dù với thiện tâm hay ác ý. Nhưng khi phải phê
bình kẻ khác thì ta chỉ nên phê bình với lòng từ
ái.
Hãy tự thanh lọc trước
Trong kinh Dhammapada (Pháp Cú), Đức Phật dạy:
Attànam ce tathà kayirà
Yathãnnã manusàsati
Sudanto vata dammetha
Attà hi kira duddamo (Dhammapada 159)
(Dạy người như thế nào, tự mình hành động như thế ấy.
Chính mình hãy tự kiểm soát đầy đủ rồi mới dạy kẻ khác.
Vì kiểm soát được mình mới thật là khó).
Thật
là hữu lý khi chúng ta lo tròn bổn phận của mình
chứ không xen vào công việc của người khác. Nếu
chính mình chưa rành công việc thì dù có xen vào
để tiếp tay cho kẻ khác thì cũng chỉ làm cho
người vướng bận thêm, lắm khi còn bị người khác
oán trách, và vô tình ta làm ơn lại mắc oán.
Như vậy ta
nên áp dụng câu "Cá nhật tự tảo môn tiền
tuyết, mạc vấn tha nhân ốc thượng sương"
(Mỗi người hãy tự quét tuyết trước sân mình.
Đừng thắc mắc tại sao sương rơi trên mái nhà
người khác) để tự cải thiện mình. Khi mình
đã được cải thiện thì tự nhiên đã nêu một gương
lành cho kẻ khác.
Đức
Khổng Tử cũng dạy lấy tu thân làm căn bản trước
khi muốn tề gia trị quốc hay bình thiên hạ.
Nhiều người khi nghe nói Bồ Tát vị tha thì nghĩ
rằng cứ đi lo việc cho thiên hạ tức là trở thành
Bồ Tát. Nhưng càng lo việc thiên hạ, thiên hạ
càng xua đuổi, mạt sát vì thật ra họ chưa đủ tư
cách, đức độ và trí tuệ của một vị Bồ Tát thật
sự. Thì ra, muốn trở thành Bồ Tát phải tự rèn
luyện đầy đủ Bi Trí Dũng trước đã.
Không lo âu phiền muộn
Một
sự lầm lẫn đáng trách của con người là quá lo âu
cho tương lai và nuối tiếc quá khứ. Đại Đức
Dhammananda dạy rằng: "Bí quyết của một đời
sống hạnh phúc và thành công là cố gắng làm
những điều đáng làm trong hiện tại, không lo âu
tương lai, không nuối tiếc quá khứ".
Chúng
ta không thể trở về quá khứ để làm những việc đã
rồi, cũng không thể đến trước trong tương lai để
thực hiện những chương trình chưa được thực hiện
trong hiện tại, hay để xem những gì xảy ra ở đó.
Người Anh có hai câu tục ngữ rất phù hợp với bí
quyết sống không lo âu phiền muộn này. Họ nói
rằng "Let bygones be bygones" nghĩa là
hãy để cho cái gì đã qua trở về với quá khứ. Và
"Never trouble trouble till trouble troubles
you". Đừng bao giờ lo âu về những phiền phức
chưa đến.
Trong Truyền Đăng Lục có ghi:
Dục tri tiền thế nhân
Kim thân thọ giả thị
Dục tri lai thế quả
Kim thân tác giả thị
(Muốn biết cái nhân trong đời sống quá khứ hãy nhìn cái kết quả ta
thu gặt trong hiện tại; và muốn biết đời sống
tương lai như thế nào thì hãy xem hành động của
mình trong hiện tại.)
Nếu
thấy ta có sai lầm trong quá khứ thì hãy ráng
cải thiện lấy mình trong hiện tại. Và muốn cho
tương lai huy hoàng thì cũng hãy tạo điều kiện
lành trong chính hiện tại này.
Vậy
không cần lo âu tương lai, nuối tiếc quá khứ,
hãy sống trong hiện tại; hãy tạo cho hiện tại
một đời sống an lành, vì giây phút hôm nay là
hiện thân của cả tương lai lẫn quá khứ.
Tóm
lại, kiểm soát nội tâm, hành động sáng suốt,
thích ứng hoàn cảnh, khiêm nhường, tiết kiệm
thời giờ, kiên nhẫn, dĩ ân báo oán, hòa điệu
sống, chấp nhận phê bình, tự giác, không lo âu
phiền muộn là những bí quyết của một đời sống
hạnh phúc. Thật ra chúng ta có rất nhiều phương
pháp để tạo cho mình một đời sống an lành, nhưng
chung quy cũng gói ghém trong lời dạy sau đây
của Đức Phật:
Kàyena samvara sàdhu
Sàdhu vàcàya samvaro
Manasa samvaro sàdhu
Sàdhu sabbatthà samvaro
(Giữ thân trong sạch hạnh phúc biết bao.
Giữ khẩu trong sạch hạnh phúc biết bao.
Giữ ý trong sạch hạnh phúc biết bao.
Tất cả được trong sạch quả thật là hạnh phúc cao quý.)
Viên Minh - Trần Minh Tài
(theo Phật Tử Việt
Nam)

Không có con đường nào dẫn đến hạnh phúc, hạnh phúc là một
con đường (There is no way to happiness, happiness is the
way).
|