Đối Diện Với Đau Khổ
Viên Minh - Trần Minh Tài
Lo âu và sầu muộn là hai thứ phiền não đồng sinh.
Ở đâu có lo âu, ở đó có phiền muộn. Chúng đồng
hiện hữu và liên kết chặt chẽ trong việc chi
phối đời sống con người.
Chúng
ta phải luôn luôn đối diện với thực tế nghĩa là
không trốn chạy trước thế lực của giặc phiền não.
Mặt khác ta phải tìm cách khắc phục chúng bằng
chính sức cố gắng của mình, với sự hỗ trợ của ý
chí sắt đá và nhẫn nại kiên trì.
Đau
khổ của chúng ta do chính chúng ta tạo nên và
tích lũy trong tâm hồn bởi bất lực hay không
thấu hiểu được những tình cảm sâu kín nội tại
trong chúng ta, và đánh giá sai lầm đối tượng
ngoại giới. Nếu chúng ta có một kiến thức chân
chính và trí tuệ thích ứng để nhận thức thực
tướng của vạn hữu nghĩa là thấy hiện tượng ngoại
giới đều là vô thường và bản ngã chỉ là vọng
tưởng của một tâm hồn chưa được rèn luyện, thì
chúng ta đã tiến xa trong việc tìm kiếm một
phương thuốc trị liệu căn bệnh phiền não.
Phải
huấn luyện khối óc và con tim thế nào để chúng
ta có thể hy sinh tự ngã cho mục đích cao cả hơn
là phụng sự nhân loại, chúng sinh. Đó cũng chính
là một trong những điều kiện giúp chúng ta tìm
thấy chân hạnh phúc và thái bình.
Nhiều
người có những ham muốn, khát vọng, những sợ hãi,
lo âu mà không biết làm thế nào để thanh lọc,
hay tệ hơn nữa có khi họ không dám nhìn nhận
thực trạng đó ngay với chính lương tâm mình.
Nhưng dẫu họ có lẩn tránh thì cũng vô phương vì
thực trạng ấy vẫn hiện hữu và bành trướng ảnh
hưởng.
Cũng
có khi vì không biết nguyên nhân tâm bịnh của
mình, họ đã dùng những phương pháp trị liệu sai
lầm để đè nén những cơn khủng hoảng tinh thần,
nhưng càng đè nén, những tình cảm này lại tìm
lối thoát bằng cách làm xáo trộn sinh hoạt cỏ
thể để trở thành tâm bệnh.
Đó là
trường hợp một người tìm quên sầu muộn của mình
trong rượu chè, cờ bạc hay dùng những thứ dược
phẩm có khả năng làm lắng dịu phiền não trong
chốc lát như các chất ma túy, cần sa... Phương
pháp trị liệu này không những không có hiệu quả
lâu bền cho tâm bịnh mà còn làm cho cỏ thể suy
nhược thêm.
Tất
cả bịnh trạng tâm vật lý ấy đều có thể chữa trị
bằng phương pháp rèn luyện tinh thần, tức là
thiền định, vì một tâm hồn chưa được rèn luyện
kỹ càng là nguyên nhân của mọi phiền não.
Trước
hết chúng ta cần phải can đảm chịu đựng mọi khổ
đau, không nên tỏ ra cho người khác biết những
lo âu, sầu muộn của mình, vì làm như thế đã
không lợi ích gì cho mình mà còn gây thêm phiền
lụy cho kẻ khác. Trừ khi người mà ta tiết lộ tâm
trạng riêng tư là người khách quan sáng suốt có
thể giúp chúng ta phấn khởi tinh thần để chiến
đấu tích cực hơn.
Nhưng
sự thật đã chứng minh rằng nhiều người đánh mất
tình bằng hữu chỉ vì thổ lộ quá nhiều lo âu,
phiền muộn của mình cho bạn biết. Thật là cao
đẹp, nếu chúng ta biết giữ sắc diện trầm tĩnh và
tươi cười dù đã gặp nhiều khó khăn trở ngại.
điều này không phải không thể thực hiện được nếu
chúng ta thực sự cố gắng.
Bất
hạnh của chúng ta phát xuất từ nhận thức sai lầm
về bản chất và mục tiêu tối hậu của cuộc sống.
Chính vô minh chi phối nhận thức sai lầm này để
đưa đến kết quả là tà kiến và tư duy sai quấy.
Quan niệm và tư tưởng sai lầm thì lời nói và
hành động cũng sai lầm tức là tà ngữ và tà
nghiệp. Cũng chính quan niệm và tư tưởng sai lầm
đưa đến cố gắng sai lầm (tà tinh tấn), nuôi mạng
sai lầm (tà mạng).
Vì
nhận thức đóng một vai trí quan trọng trong việc
định đoạt một đời sống hạnh phúc hay khổ đau như
thế nên Đức Phật đã dạy rằng: “…nơi đâu có
phiền muộn lo âu khởi sinh, chúng chỉ khởi sinh
nơi kẻ thiểu trí chứ không khởi sinh nơi người
trí tuệ...”
Nếu
tư tưởng tiêu cực sinh ra lo âu, sầu muộn và tư
tưởng tích cực đưa đến hy vọng, lý tưởng, thì sự
lựa chọn một trong hai mẫu tư tưởng này hoàn
toàn tùy thuộc nơi ta. Và như thế, nếu cố gắng,
mọi người có khả năng kiểm soát được những sinh
hoạt nội tâm của mình.
Những
định luật thiên nhiên từ ngoại giới có thể chi
phối chúng ta mọi phương diện nhưng không thể
chi phối được tư tưởng của chúng ta. Sự thật
ngay cả đời sống vật chất ngày nay cũng không
còn lệ thuộc ở thiên nhiên vì khoa học đã một
phần nào chế ngự được ảnh hưởng của tạo hóa.
Những bệnh tật nguy hiểm, những thiên tai khủng
khiếp mà ngày xưa được xem là hình phạt của trời
đất hay là cơn thịnh nộ của quỷ thần đã bị nhân
loại làm chủ. Nếu đời sống tinh thần đã do ta
hoàn toàn chủ động và ngay cả vạn pháp cũng do
tâm tạo thì tất cả những bệnh trạng của tâm hồn
đều có thể chữa trị được dễ dàng như y học chữa
thân bịnh.
Người
ta có lý khi nói rằng lo âu làm cho con người
chóng già hơn năm tháng. Băn khoăn sợ hãi ở mức
độ bình thường là bản năng tự vệ nhưng nếu để
chúng trở thành những nguồn động lực thường trực
chi phối chúng ta mà chúng ta không có thể kiểm
soát được thì thật là nguy hiểm, vì chúng có thể
làm đảo lộn mức sinh hoạt bình thường của guồng
máy tâm vật lý và có khi làm cho nhiều người
quẩn trí điên loạn. Các nhà y học cho biết phần
đông bệnh thần kinh gây ra do bị lo sợ chi phối
thường xuyên. Thậm chí có người không đủ nghị
lực để phấn đấu với giặc phiền não, họ đã tìm
lấy cái chết như một lối thoát cuối cùng.
Nhưng
Đạo Phật dạy rằng lẩn trốn thực tế như vậy là vô
ích, vì thực ra khi chết họ vẫn chất chứa mầm
mống phiền não như một tên tội phạm vượt ngục,
anh ta khó có thể sống an lành khi án trạng vẫn
còn. Chỉ khi nào được phóng thích anh mới thoát
được cảnh tù đày; cũng vậy, chỉ khi nào phiền
não chấm dứt chúng ta mới được an vui tự tại.
Khổ
đau và sầu muộn chỉ là những kết quả của nhân
bất thiện ta đã tạo ra từ trước. Phật giáo dạy
rằng: Người trí chỉ sợ nhân chứ không sợ quả.
Nghĩa là điều mà chúng ta cố gắng không phải để
trốn tránh trách nhiệm về hành động sai lầm của
ta đã làm, nhưng để tránh gieo thêm những nhân
bất thiện mới. Như một người vay một số tiền
phải vui vẻ tìm cách trả món nợ ấy, vì đó là bổn
phận tất nhiên, không phải lo âu, sợ sệt hay
miễn cưỡng trốn tránh và hay hơn hết là không
nên vay thêm nợ mới.
Đức
Phật không còn bị chi phối bởi những phiền não
nội tâm, tuy vậy đôi khi Ngài vẫn còn gặp phải
những trở ngại từ bên ngoài đưa đến. Nhưng Ngài
luôn luôn bình tĩnh đối diện với mọi trở lực bất
cứ từ đâu tới.
Chuyện rằng: Một hôm Ngài cùng đại đức Ananda
vào khất thực trong thành Kosambi, bị hoàng hậu
Magadhà xúi giục dân chúng trong thành hễ gặp
Đức Thế Tôn và đệ Tử Ngài ở đâu thì phải tìm
cách hạ nhục và phỉ báng. Nghe như vậy đại đức
Ananda bạch với Đức Phật rằng: "Bạch Đức Thế
Tôn, người trong xứ này phỉ báng chúng ta, vậy
chúng ta nên đi xứ khác."
"Này
Ananda, nếu người ở xứ ấy cũng phỉ báng chúng ta,
bấy giờ chúng ta phải làm sao?"
"Bạch
Đức Thế Tôn, chúng ta lại đi đến xứ khác nữa".
"Này
Ananda, nếu nơi ấy người ta cũng phỉ báng thì
sao?"
"Bạch
Đức Thế Tôn, chúng ta lại đi xứ khác nữa vậy."
Đức
Thế Tôn liền ôn tồn bảo đại đức Ananda rằng: "Này
Ananda, làm như vậy không phải đâu. Việc gì sanh
ở nơi nào thì diệt ở chỗ đó. Chúng ta phải ở đây
nhẫn nhịn cho đến bao giờ họ hết phỉ báng rồi
hãy đi. Như vị võ tướng dũng cảm xông pha nơi
trận mạc, không sợ gươm đao, không khiếp tên đạn,
chúng ta hãy thản nhiên, bình tĩnh trước những
lời phỉ báng của kẻ khác."
Như
vậy thái độ của bậc trí thức là không sợ khổ đau.
Chúng ta phải sáng suốt tìm ra nguyên nhân nào
làm cho chúng ta lo âu, sầu muộn để dùng một
biện pháp thích nghi khả dĩ diệt tận gốc rễ của
chúng, chứ không cần lẩn tránh hay tự phần nàn
phiền trách.
Một
nhà phân tâm học nổi tiếng người Anh, khi trả
lời một sinh viên câu hỏi phương pháp nào hoàn
hảo nhất để khắc phục lo sợ, ông ta nói: "Hãy
cố gắng làm lợi ích cho tha nhân." Cậu sinh
viên rất đỗi ngạc nhiên trước câu trả lời đó.
Nhưng nếu anh ta xét kỹ và áp dụng định luật bất
khả đồng hiện hữu trong tâm lý học, nghĩa là hai
tư tưởng đối nghịch không bao giờ khởi sinh đồng
một lúc, chúng chỉ có thể thay thế hay kế tiếp
nhau, như khi có tư tưởng này thì không thể có
tư tưởng kia. Như thế khi tâm hồn ta mang tư
tưởng vị tha thì không có sự hiện hữu của tư
tưởng ích kỷ, và như chúng ta đã đề cập ở trên,
tư tưởng tiêu cực vị kỷ là nguyên nhân của mọi
lo âu sợ sệt. Thật vậy, đúng như lời nhà phân
tâm học, phương pháp hoàn hảo nhất để giải trừ
lo sợ là cố gắng làm lợi ích cho tha nhân.
Đức
Phật là bằng chứng cụ thể nhất chứng tỏ rằng
Ngài đã thoát ly được phiền não nhờ hy sinh đời
sống vị kỷ để thực hiện lý tưởng vị tha.
Nếu
chúng ta biết cách xoa dịu đau khổ của kẻ khác,
thì chúng ta đã xoa dịu đau khổ của chính mình.
Một người thật sự muốn được hạnh phúc, không nên
phá hoại hạnh phúc của kẻ khác. Tìm hạnh phúc
bằng cách lừa đảo, hãm hại kẻ khác là phương
pháp sai lầm, vì như Abraham Lincoln đã nói: "Ta
có thể lừa dối vài người bất cứ khi nào, và tất
cả mọi người trong một thời gian nào đó. Nhưng
ta không thể lừa dối tất cả mọi người mãi mãi."
Tất
cả những ham muốn, khát vọng, những cố gắng, nỗ
lực của con người hầu như đều nhắm vào việc tìm
kiếm một đời sống hạnh phúc. Nhưng nếu quá vị kỷ,
tư lợi người ta có thể dẫm đạp lên hạnh phúc của
tha nhân. Và khi bị kẻ khác phản ứng không thuận
lợi cho mình, người ta dễ sinh ra bất mãn, nóng
nảy hay hung dữ.
Như
thế hóa ra khi đi tìm hạnh phúc vô tình họ đã
rước lấy thêm phiền lụy. Vì một người không thể
có hạnh phúc khi nội tâm chứa đầy bất mãn, sân
hận và sợ hãi.
Phương pháp duy nhất để diệt trừ những tệ trạng
này là phá "ngã chấp" và tạo cho mình cuộc sống
đầy bác ái vị tha.
Viên Minh - Trần Minh Tài
(theo Phật Tử Việt Nam)
|