KHO BÁU VỀ MỘT DÒNG THIỀN
Quốc Hải
Hơn 200 bản in
khắc gỗ các bộ kinh Phật bằng chữ Hán và chữ
Phạn, được chế tác từ thế kỷ XVI đến thế kỷ XX,
vừa được phát hiện ở phố cổ Hội An (Quảng Nam)
đã minh chứng cho quá trình phát triển của một
dòng Thiền từ miền Trung vào đến miền Nam. Kho
báu vô giá nói trên hiện đang được bảo lưu tại
ba ngôi chùa ở Hội An gồm Chúc Thánh, Vạn Đức và
Phước Lâm - Tổ đình của
dòng Lâm Tế Chúc Thánh.
Cổ vật trong chùa
Ông Trần Văn An,
Phó Giám đốc Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di tích
Hội An, cho biết: “Tại chùa Vạn Đức hiện còn
115 bản in. Dựa theo độ dài, chúng tôi tạm phân
chia thành 3 loại. Có 85 bản dài từ 44,5 cm - 50
cm; 23 bản từ 56 cm - 65 cm và 9 bản dài từ 70
cm - 78,5 cm. Trong đó, có 106 bản in hai mặt,
còn lại là một mặt. Hầu hết đều được khắc chữ
Hán chân phương, sắc nét; một số bản có kèm cả
hình Hộ pháp, Địa tạng, Chư Phật hải hội…”
Kết quả giám định
cho thấy các bản in đều được làm bằng gỗ mức và
gỗ thị. Đa số bị nứt ở hai đầu, dọc theo sớ gỗ.
Vùng biên bao quanh đã bị mục, bị thoái hóa nặng
ở một đầu.
Tại
chùa Phước
Lâm, nằm cách chùa Chúc Thánh khoảng 500 m về
phía Tây Bắc, mặc dù số lượng bản in hiện còn ít
hơn chùa Vạn Đức với 86 bản nhưng có nhiều kích
cỡ hơn, dao động từ 26 cm - 138 cm, rộng từ 8 cm
- 54 cm.
Trong đó có 51
bản in hai mặt. Loại chữ khắc hầu hết là chữ Hán,
riêng 12 bản in các loại bùa bằng chữ Phạn kèm
theo hình… Tuy các đường biên xung quanh không
bị mục nhưng tình trạng hư, mòn chữ do ẩm ướt và
các loài gặm nhấm phá hoại lại nhiều hơn.
Vài bản kích
thước lớn đã bị mờ hoặc nứt dọc theo thân, 2 bản
bị vỡ đôi. Chất lượng gỗ đã bị thoái hóa nặng,
nhất là đối với các bản in có niên đại sớm.
Tổ Đình Chúc Thánh -
nơi lưu giữ nhiều bản kinh khắc gỗ quý hiếm
Kho báu kinh Phật
Căn cứ nội dung,
có thể xác định đây là các bộ kinh quan trọng
của Phật giáo đại thừa, gồm các bộ Di đà, Kim
Cang, Quan âm, Bát nhã ba la mật, Thái thượng
tam nguyên, Huyết hồn, Địa tạng, Hoa nghiêm, Kim
cang, Vu lan, Thọ mạng, Thọ sinh, Quan thánh
giác thế… Bên cạnh đó còn có các loại thần chú
như Thập quỷ ủng hộ thần chú, Đại uy lực thần
chú, Hựu thánh lục tự thần chú, Vô lượng thọ
thần chú, Phật tâm ấn thần chú…
Ông Tống Quốc
Hưng, chuyên viên Hán Nôm của Trung tâm Quản lý
Bảo tồn Di tích Hội An, cho biết: “Chúng tôi
thật sự ngỡ ngàng trước nhiều bản in độ điệp,
pháp phái quy y, kế thế truyền thừa… có niên đại
khá sớm. Đây là cơ sở tư liệu để làm rõ về sự
phát triển của Phật giáo ở Hội An và Đàng Trong”.
Một số bản in tại
chùa Vạn Đức ghi chú năm khắc như 3 bộ kinh Di
đà, Kim Cang, Quan âm năm Thiên Thuận Nhâm Ngọ
(1482), đây là niên hiệu của vua Minh Anh Tông (Trung
Quốc). Bản khắc còn ghi “Kinh này do Tỳ kheo
Vạn Trung dựa theo bản chính viết lại vào ngày
Phật đản năm Thiên Thuận Nhâm Ngọ và cho thợ
khắc bản gỗ in ban phát cho mọi người trì tụng.
Pháp sư Đạo Ngung, người Nam Đường ở chùa Vĩnh
Khánh, phủ Thọ Xuân dịch”. Các thông tin này
cho hay đây là bộ bản in có niên đại từ thế kỷ
XV từ Nam Trung Hoa du nhập sang.
Nhiều bản ghi năm
Quang Thuận 21 (1598), Chính Hòa 26 (1706), Cảnh
Hưng 15 (1754), Cảnh Hưng 25 (1764). Đây là niên
hiệu các đời vua Lê, cho thấy đa số đều được
khắc trong nước và có khung niên đại kéo dài từ
thế kỷ XVI đến thế kỷ XVIII. Một số bản được
khắc ở huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi và các
chùa ở Hội An rồi chuyển về bảo quản.
Theo Thượng tọa
Thích Hạnh Hoa, trụ trì
chùa Phước Lâm, dù ngôi
chùa đã được trùng tu nhiều lần nhưng tất cả các
bản in này đều được bảo quản. Vì thế, tại chùa
còn lưu giữ nhiều bản được khắc tại Trung Quốc
mang sang như bản in Tuyển tăng đồ, niên hiệu
Khang Hy Giáp Thìn (1664). Một số bản ghi niên
hiệu các đời vua Việt Nam như Cảnh Hưng (thế kỷ
XVIII) đến Bảo Đại (thế kỷ XX).
Riêng tại chùa
Chúc Thánh, hiện có 11 bản kinh Phổ Môn, in liên
hoàn, dài đến 13,5 m gồm 14 bản in hai mặt. Hầu
hết đều có khắc hình về các hành trạng của Quan
Âm Bồ Tát, nét tinh xảo, điêu luyện, có giá trị
cao về nghệ thuật khắc gỗ. Đây là bộ bản in do
thợ của làng mộc truyền thống Kim Bồng - Hội An
khắc vào đầu thế kỷ XX.
bản khắc kinh “Chánh
Pháp Nhãn Tạng” tại chùa Phước Lâm - Hội An
“Tri hành hợp nhất”
Có thể thấy rằng
các bản in gỗ là những hiện vật có giá trị về
nhiều mặt, góp phần làm phong phú bề dày lịch sử
- văn hóa của đô thị cổ Hội An và là nguồn sử
liệu, tư liệu quý cho quá trình nghiên cứu sau
này. Đặc biệt, cùng với nhiều tài liệu, thư tịch
khác, đến nay, giới nghiên cứu đã chứng minh sự
ra đời và phát triển của một dòng Thiền độc đáo
và phổ biến trên toàn lãnh thổ Việt Nam cũng như
tại các nước Âu Mỹ.
Theo Thượng tọa
Thích Đồng Mẫn, trụ trì
chùa Chúc Thánh, tổ sư
Minh Hải, đời thứ 34 dòng thiền Lâm Tế từ Trung
Hoa sang Việt Nam khai sơn
Tổ đình Chúc Thánh
tại Hội An và đã xây dựng một triết lý riêng
biệt cho
dòng Thiền Lâm Tế Chúc Thánh. Đó là
triết lý “tri hành hợp nhất”, tức hiểu và làm
thông suốt với nhau, đang được truyền thừa tại
67 ngôi chùa từ Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi,
Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Đồng
Nai, Lâm Đồng, Sài Gòn, Tiền Giang cho đến các
nước Úc, Mỹ, Ấn Độ, Đức. Quá trình phát triển
tông môn pháp phái đó một phần đã được phản ánh
qua các bản in gỗ này.
Trưng bày bản in
“Diệu Pháp Liên Hoa Kinh” do Hòa thượng Chơn
Nhật - Quang Minh
khắc năm 1936 tại Tổ
Đình Chúc Thánh
Ông Trần Văn An
khẳng định: “Sắp đến, chúng tôi sẽ nghiên cứu
chuyên sâu về các vấn đề liên quan đến nghệ
thuật khắc gỗ, về quá trình giao lưu văn hóa mà
kinh sách là một trong những phương tiện phản
ánh vai trò của cảng thị Hội An với tư cách là
một trung tâm tiếp xúc, giao lưu văn hóa và phát
triển Phật giáo ở Đàng Trong”.
Quốc Hải
(theo Người Lao Động)
==========================================
|