Ăn Tết quê người
Giáo sư Tiến sĩ
Trần Văn Khê
Đã 50 năm rồi,
tôi không ăn Tết tại quê nhà!
Từ năm 1949, tôi
rời Việt Nam sang Pháp, toàn ăn Tết tại Pháp,
chỉ có năm 1988 là ăn Tết tại Hoa Kỳ, năm 1989
tại Phi Luật Tân. Tại Pháp, năm 1952, 1953 ăn
Tết tại Bordeux, hầu hết còn lại ăn Tết ở
Paris.
Tết ta thường rơi
vào cuối tháng giêng đến đầu hoặc giữa tháng hai
Tây lịch. Lúc đó, thời tiết lạnh nhất, tuyết
rơi đầy đường, đâu có được ngọn gió xuân phơi
phới trong Nam, trăm hoa đua nở, mai vàng, vạn
thọ rực rỡ hay giọt mưa phùn lất phất miền Bắc,
với hoa đào thắm tươi. Tháng hai bên Pháp là
tháng dân chúng lo khai thuế lợi tức, vẫn đi làm
việc như thường nên hội Tết không phải chọn đúng
ngày Nguyên Đán, mà phải lựa vào cuối tuần để
sau đêm vui, sáng hôm sau ngày chủ nhật, còn
nghỉ được ở nhà.
Tuy vậy, có người
đón giao thừa những hai lần: lần đầu vào lúc 6
giờ chiều bên Pháp là đúng 12 giờ khuya tại
Việt Nam. Nhớ quê hương nên cũng có bữa cơm cúng
để "mời ông bà về vui với con cháu". Ăn cơm
xong còn đi chùa để dự lễ giao thừa theo Đạo
Phật. Có chùa đợi đúng 12 giờ khuya bên Pháp,
có chùa làm lễ sớm hơn 2 tiếng đồng hồ, để cho
bổn đạo có thì giờ đi chuyến xe công cộng chót
về nhà trước 1 giờ sáng.
Vào chùa nghe
kinh lễ Phật chứ không có cái thú "hái lộc" như
ở bên nhà, như thuở tôi còn là sinh viên Đại học Hà
Nội, đêm giao thừa hái lộc ở đền Ngọc Sơn hồ
Hoàn Kiếm. Đêm thứ bảy gần ngày Tết, Hội Người
Việt Nam tại Pháp tổ chức chợ Tết từ 6 giờ chiều,
tại nhà hội Maubert, để bà con lớn nhỏ có thể
mua được bánh, mứt, báo xuân, dĩa hát mới, ăn được
tô phở, hủ tiếu, đĩa bánh cuốn, miếng bánh tét,
bánh chưng. Rồi đến 8 giờ tối, có chương trình
nghệ thuật do các nghệ sĩ "không chuyên nghiệp"
sinh viên, công nhân, cả bác sĩ, kỹ sư chịu khó
trong ba bốn đêm, cả lúc cuối tuần, để cống hiến
cho bà con tại Paris và ngoại ô - một chương
trình ca, vũ, nhạc, luôn có một vở cải lương…
đôi khi có được một nghệ sĩ tên tuổi bên nhà qua
để cho chương trình hấp dẫn hơn. Sau buổi hát,
còn có dạ vũ đến 4-5 giờ sáng, đến khi có chuyến
tàu hầm đầu tiên cho bà con về nhà.
Có nhiều hội đoàn
khác cũng tổ chức những đêm Tết như thế. Tại nhà,
sáng mùng một tôi quần áo chỉnh tề, ăn lót lòng
xong mở cửa xuất hành. Thường thì lối 7 giờ sáng,
bên này chưa có xe cộ qua lại nhiều. Tôi nhắm
về hướng đông là hướng nước Việt, đi trăm bước
đủ lễ xuất hành, trở về, tự "xông nhà" của mình,
rồi đốt ba cây hương, vái ông bà, cha mẹ, chú
bác, cậu, mợ, cô dì, bạn bè đã quá vãng. Ngồi
nhớ lại vài người đã quá cố. Rồi đến mục lấy
giấy ra "khai bút", ghi lại những vần thơ đặt
lúc đầu năm. Khai bút xong đến "khai đàn". Đàn
được lau bụi từ hôm trước. Sáng mùng một, chỉ
lên dây cho đúng cung bậc, rồi đàn trong mỗi
cây trong vài phút. Dạo sơ qua hơi Xuân, hơi Bắc,
hơi Hạ, hơi Nhạc.
...Cả ngày không
đi đâu cả. Mấy đứa con nào xin nghỉ được, đến
chúc Tết. Và phần nhiều là điện thoại reo luôn,
điện thoại từ năm châu, bè bạn, cháu con thân
thuộc, môn sinh đồng nghiệp gọi chúc Tết. Riêng
tôi chỉ chúc các bậc trưởng thượng như cố giáo
sư Hoàng Xuân Hãn, hay bạn cùng trang lức như GS
Lê Thành Khôi. Ăn uống rất giản dị. Có bánh
chưng, bánh tét con cháu, bạn bè cho. Bánh mứt,
hồng khô, dưa hấu thì không thiếu. Kể ra, về
thức ăn, bên này có rất đầy đủ. Nhưng chỉ thiếu
không khí Tết bên nhà. Quê hương tuy gần trong
tâm khảm, nhưng xa trong không gian, nghe chừng
như xa lắm, bạn ơi!
Người ta sống ở
đời không phải chỉ có vật chất đầy đủ là quý.
Không thiếu ăn, thiếu mặc, thiếu tiền nhưng
thiếu quê hương cũng làm day dứt lòng nhiều
người Việt sống tại nước ngoài, hàng ngày hàng
tháng, và nhất là khi Xuân về.
GS. TS. Trần Văn Khê
|