Nhớ hương vị Tết
quê
Lê Văn Dũng

Không biết đối
với mọi người, hương vị Tết sẽ là thịt mỡ, dưa
hành, bánh chưng xanh hay một loại thực phẩm nào
khác khi mỗi độ Xuân về. Riêng tôi, hương vị Tết
là hương của dân dã, hương của những loại bánh
mứt mà cả đời tôi quên không được.
Nhớ mãi bánh
phồng, bánh tráng
Năm nào cũng vậy,
cứ đến mùa gió bấc hanh khô, lúa mùa ngoài đồng
chín đỏ, hương xoài thoang thoảng, là lòng tôi
lại cứ lâng lâng rộn rã một niềm vui khó tả. Tết
sắp đến rồi! Bọn trẻ ở quê như tôi mong đến Tết
chỉ đợi được mặc áo mới, ăn bánh tráng và bánh
phồng. Xưa làm gì có nhiều loại bánh như bây giờ,
chỉ có bánh tráng, bánh phồng là chủ yếu. Tết
nhà nào không tráng bánh tráng, bánh phồng là
coi như không có Tết.
Cuối tháng 11 âm
lịch, mọi người chọn ngày trước để tráng bánh. Hơn
hai chục năm, má tôi chỉ duy nhất chọn ngày 19
tháng chạp để tráng. Má nói có hai lý do chọn
ngày này: thứ nhất, lúa mùa chín cắt được vào
lối khoảng rằm tháng chạp trở đi, khi đó mới có
gạo để tráng. Ngày trước, má tôi thường chọn gạo
một bụi để tráng vì theo má loại này có độ dẻo
cao, bánh dai ngon và tráng ra nhiều bánh. Thứ
hai, ngày 19 là ngày không gần Tết mà cũng không
xa Tết lắm. Tráng sớm ăn hết bánh, Tết không còn
để cúng, tráng trễ sợ anh em tôi thèm ăn mà dòm
miệng người khác, lòng má đau! Có vậy mà ngày 19
tháng chạp đã trở thành ngày kỷ niệm đáng nhớ
nhất của tôi đối với Tết.
Bánh tráng có ba
loại: bánh tráng nhúng là loại bánh không để gia
vị gì dùng để gói với thịt cá ngày Tết, bánh
tráng dừa có vị béo của dừa dùng để nướng và
bánh tráng ngọt có vị béo của dừa và vị ngọt của
đường dùng để ăn sống giải trí.
Tôi thì rất thích
bánh tráng dừa. Nhất là khi ra giêng còn bánh,
trưa đi làm đồng về nướng vài cái chín vàng nhai
giòn rụm trong miệng, dư âm hương vị Tết thật
tuyệt vời. Tôi còn thích loại bánh tráng dừa ướt
để nhân đậu xanh, buổi sáng đi ruộng chỉ cần một
đến hai cái là no đến trưa. Riêng ba má tôi thì
thích bánh tráng nhúng. Từ ngày 28 cúng rước ông
bà cho đến khi hết Tết (cả những ngày 29, 30 và
mùng một, ba má ăn chay) đều dùng bánh tráng
nhúng để cúng ông bà và sau đó gói đồ chay hoặc
thịt cá một cách ngon lành.
Lo tráng bánh
xong, ba má chuẩn bị quết bánh phồng. Do quết
tập trung nhiều ổ bánh của nhiều nhà bà con họ
hàng nên phải chọn hai ngày 23 và 24 tháng chạp
âm lịch. Đây cũng là hai ngày cố định của nhiều
năm. Ngày trước, các anh em tôi quây quần bên
nhau lựa nếp (tức là tách bỏ những hạt nếp trong
ra khỏi nếp đục) để nếp thật dẻo, quết bánh mới
nổi. Một giờ khuya, mọi người xúm xít nhau chia
từng công việc để chuẩn bị quết. Má tôi đảm nhận
hai khâu quan trọng nhất của các công đoạn làm
bánh phồng là trỏ xôi và dùa bánh.
Má nói: trỏ xôi
không khéo xôi khô hoặc xôi nhão thì không thể
quết được. Dùa bánh phải ăn nhịp với người quết
nếu không thì dễ bị người cầm chày quết vào tay.
Phần này ba với
má tôi quết rất là ăn nhịp. Tôi nhớ năm đó, ba
tôi quết mệt, anh hai nhảy vào thay, chưa được
mấy chày là “nện” cho má một chày, nhưng cũng
may khi đó bánh đã phồng lên rồi, nên tay má chỉ
bị đau nhẹ.
Cứ thế, tiếng
quết bánh phồng đều đều, văng vẳng trong đêm,
tiếng cười nói vui vẻ của bà con họ hàng cán
bánh râm ran bên bếp lửa, sao mà vui đến thế, ấm
tình đến thế!
Làm bánh phồng,
bánh tráng ngày Tết rất cực khổ, nhưng vui và
thấm đượm hương vị Tết. Không có bánh phồng bánh
tráng, ngày Tết quê sẽ mất vui. Má tôi thường
nói vậy. Có một điều má tôi tin tưởng là năm nào
bánh phồng quết tốt, nổi, trùi phồng to là năm
đó nhà tôi sẽ làm ăn được, nổi lên, khá lên.
Quả dừa ngọt Tết
quê
Tôi là anh cả
trong gia đình có sáu anh em trai. Không có em
gái nên mọi việc bếp núc, bánh trái ngày Tết,
tôi phải đảm đương tiếp má tôi.
Tôi thích nhất là
làm món mứt dừa vì ăn ngon mà lại rất dễ làm.
Chỉ cần dừa hơi cứng cạy một chút, sắc mỏng,
trộn đường, đem sên trên lửa liu riu đến khi mứt
khô, áo đường là có mứt ăn. Ngày trước, nhà đông
người, mỗi dịp Tết đến, tôi phải làm hơn một
chục dừa có đầu. Làm cả ngày, mỏi nhừ cả tay
chân mà vui lắm, nhất là râm ran nghe ba má kể
chuyện Tết xưa.
Ba nói: ngày xưa
ăn Tết đúng 7 ngày, có dựng cây nêu đêm Giao
thừa rồi có hạ nêu đêm mùng bảy. Ai đi làm đồng
sớm là bị phạt vạ. Bởi vậy, dân gian truyền tụng
câu hát: “Tháng giêng là tháng ăn chơi”.
Má tiếp lời ba:
Hồi trước, bánh trái đâu có nhiều như bây giờ,
Tết đến phải làm để có bánh cúng ông bà. Rồi má
kể nào là bánh in, bánh bông lan, bánh kẹp trái
tim, bánh phồng, bánh tráng… Còn mứt thì đủ loại:
mứt bí, mứt dừa, mứt đậu que, mứt mận, mứt hạnh,
mứt gừng… loại nào cũng đặc sắc. Mặc dù làm thì
cực lắm nhưng đổi lại do chính công sức của mình
làm ra để cúng ông bà, có chút bánh mứt đãi bà
con hàng xóm thì vui sướng lắm.
Tôi trèo dừa khá
giỏi. Tết đến thím tám, thím sáu mỗi người bảo
tôi trèo hai cây coi có bao nhiêu dừa làm mứt
được là “cốt” hết xuống. Bẻ xong chia ra mỗi nhà
một số, thường thì tôi được nhiều nhất bởi mấy
thím hơi “làm biếng”, có tuổi rồi, còn tôi sức
trẻ, sung lắm, có bao nhiêu lấy hết. Ngày 26 âm
lịch bẻ dừa lột vỏ, ngày 28 từ sáng sớm đã bắt
đầu chặt bổ ra làm mứt cho đến chiều cúng rước
ông bà mà vẫn chưa xong. Nước dừa ngọt gắt ai
uống thì uống, số còn lại má đổ hết vào nồi
chuẩn bị kho thịt.
Năm nào, má cũng
không phải lo tiền mua thịt. Qua Tết, ở quê tôi
có gầy hụi heo ăn Tết. Đó là hình thức góp vốn
mỗi nhà vài chục nghìn tùy theo tình hình thịt
heo mắc hay rẻ. Mỗi dây hụi có khoảng 30 đến 40
gia đình, lấy tổng số tiền ấy cho những gia đình
nào cần vay lại với lãi suất 3% tháng. Cuối năm,
tổng kết lại được bao nhiêu tiền lấy mua heo hết
chia đều cho bà con ăn. Thường thì hằng năm má
chia được gần chục ký lô nào thịt, xương, da, mỡ.
Thịt kho nước dừa để thêm vài chục hột vịt, kho
cho rệu, hột vịt thấm mặn, dai dai chấm dưa giá,
dưa kiệu hay dưa cải thì không thể nào chê được.
Ngày 27, những
quả dừa khô óc ách nước được má tôi bửa ra, nạo
để làm bánh in nhân đậu xanh ăn vừa béo, vừa bùi,
ôi nó ngon làm sao! Ngoài ra, dừa khô má còn
dùng vắt nước cốt để thắng nước đường ngào cốm
chung với đậu phộng, gừng tươi, ăn có vị cay
cay, béo ngậy và bùi của dừa và đậu phộng. Món
này anh em tôi rất khoái, thường thì nó hết
trước hết thảy!
Ngày 29, sáng sớm,
ba đã kêu tôi trèo bẻ cho ba một trái dừa tươi,
tròn đều để ba chưng bày mâm ngũ quả: mảng cầu,
dừa, đu đủ, xoài, sung với mong ước giản dị: Cầu
năm mới vừa có tiền đủ xài và cả năm sung túc
bình an.
Ngày 30, đêm Giao
thừa, quả dừa còn làm tăng thêm hương vị cho nồi
chè cúng dựng nêu.
“Cuốc kêu ba
tiếng cuốc kêu
Chờ cho Tết đến
dựng nêu ăn chè”
Thường
thì nhà nào cũng cúng chè đậu với mong mỏi cả
năm làm ăn cái gì cũng đậu, cũng được. Mà nồi
chè đậu trắng trong với nếp bột khoai, bột
bán, thiếu đi nước cốt dừa trắng đục ở trên từng
chén một thì chè làm sao ngon!
Tết năm nay, tôi
không thể sống lại hết hồn Tết năm xưa, nhưng
chỉ vài miếng mứt dừa vàng, xanh, đỏ, trắng áo
đường nằm khoe mình với các loại bánh mứt khác,
đặc biệt có thêm một ít bánh tráng, bánh phồng
cũng đủ làm tôi ấm áp nhớ Tết quê.
Lê Văn Dũng


|