Thương Một Áng Mây Bay

Thích Đồng Tâm

Thương một áng mây bay thì không thể lấy dây mà buộc ràng áng mây lại. Không được thong dong trên bầu trời cao vợi, đám mây sẽ không còn là đám mây mà chỉ còn là một đám khói mờ nhạt và chóng tan biến.

Áng mây và bầu trời xanh thẳm

Những ngày ấu thơ, ta nằm dài trên những ngọn đồi đầy hoa cỏ, ngước mắt nhìn lên bầu trời xanh thẳm nơi có những áng mây đầy màu sắc, hình dáng bay lửng lơ thong dong. Ta thích ngắm những đám mây! Đám mây sao mà đẹp đến thế! Những đám mây trắng tinh nhưng những bông tuyết lấp lánh, đám mây vàng cuộn tròn như lá chín mùa thu, đám mây tía là đà như khói lam chiều tỏa ra từ gian bếp nhà tranh của mẹ.

Mây nhẹ nhàng, thanh thoát và bay tự do mà chẳng hề bị ràng buộc. Cả bầu trời rộng lớn bao la là nhà của đám mây. Đám mây tha hồ rong chơi tùy thích. Thỉnh thoảng chúng lại ngủ vùi sau những ngày lang thang hay chơi trò ú tim mất dạng.

Ta muốn có một đám mây. Nếu có đám mây ta sẽ ôm đám mây vào lòng, đám mây sẽ cùng ta rong chơi khắp nơi…!

Người tu là áng mây bay

Cho đến một ngày, ta gặp một đám mây bằng xương bằng thịt hẳn hoi. Người ấy là một tu sĩ. Ta bị thu hút ngay lần gặp đầu tiên. Tại sao lại có một người trẻ mà dễ thương đến thế? Tại sạo vị ấy lại có thể bỏ tất cả danh vọng, sự nghiệp, gia đình để theo lý tưởng? Cử điệu người ấy thật nhẹ nhàng, thanh thoát và nhất là đôi mắt sáng như sao và nụ cười thật hiền luôn túc trực trên khuôn mặt… Rồi ta thương đám mây của ta bằng những ấn tượng ban đầu như thế!

Người tu là một áng mây bay. Vẻ đẹp của người tu là sự thảnh thơi và tươi mát. Đám mây trên bầu trời không bị ràng buộc bởi bất cứ thứ gì. Người tu cũng không bị ràng buộc bởi sắc dục, danh vọng, bạc tiền, quyền uy thế tục. Tất cả những thứ ấy được bỏ lại đằng sau để bước đi vững chãi về phía con đường thương yêu và hiểu biết. Người tu nhờ thực tập giáo pháp của Phật, được nuôi dưỡng bởi lý tưởng Bồ đề và những gì tươi mát thiện lành nên họ đẹp như một áng mây bay. Nếu không có giáo pháp của Phật, không có Tăng đoàn để họ nương tựa thì đám mây của ta sẽ chẳng còn là đám mây nửa.

Thương một áng mây bay

Khi ta thương một áng mây bay ta có thể sẽ rất khổ sở. Ta có thể biện luận rằng “con tim có lý lẽ riêng của nó”. Và rằng ta là con người mà đã là một con người thì không thể không có tình thương. Ta không có lỗi khi thương một ai đó. Nhưng tình thương phải hội đủ ba điều kiện: chân – thiện – mỹ. Đây là 3 nền tảng căn bản của tình thương yêu. Kể cả đối tượng thương yêu và bản chất của tình thương yêu phải đáp ứng được ba điều kiện này thì tình thương yêu mới vững bền và không mang tới hệ lụy. Ba yếu tố này bổ khuyết và có mặt trong nhau. Một người không thể gọi là đẹp được khi thiếu sự chân thành và thánh thiện. Cũng như không thể có sự chân thành khi không đẹp và thiện lành. Chủ thể yêu thương (người thương) và đối tượng yêu thương (người được thương) phải đáp ứng được chân thiện mỹ thì sự gắn kết của chủ thể và đối tượng thương yêu mới vững chắc. Nếu không khi những yêu thích ban đầu trôi qua thì khuynh hướng thương yêu (khuynh hướng muốn thương và khuynh hướng muốn được thương hoặc cả hai) sẽ kéo tình thương kia đi chệch các giá trị thương yêu ban đầu.

Những cử chỉ từ hòa, vẻ đẹp bên ngoài, lời nói nhẹ nhàng thanh thoát…..chỉ là biểu hiện bên ngoài của các giá trị kết tinh bên trong. Khi những điều kiện thương yêu không còn vững chắc thì tình thương kia có đảm bảo rằng sẽ còn bền vững. Nếu người mà ta thương không còn dễ thương, không còn thảnh thơi nhẹ nhàng nữa thì tình yêu ta còn đủ mạnh mẽ để tiếp tục? Ta cần nhìn lại một chút về tình thương của mình. Tình thương của ta có điều kiện hay vô điều kiện? Nếu là tình thương vô điều kiện thì đó là thứ tình thương rất đẹp của đạo Phật: từ - bi - hỷ - xả. Ta thương yêu người kia mà không vì một lí do gì một điều kiện gì, không đòi hỏi người kia đáp lại. Tình yêu thương không điều kiện sẽ không vướng mắc và không gây đau khổ.

Sự biến hình của đám mây

Chúng ta đã được học về tính vô thường của vạn vật. Tình yêu thương của thế gian cũng vô thường như thế. Ta không thể nói “thương người kia trọn đời không bao giờ thay đổi”. Sẽ không có gì đảm bảo chắc chắn rằng người kia sẽ không thay đổi và tình cảm của ta cũng sẽ không thay đổi. Đám mây có lúc thì hình dạng thế này có lúc hình dạng thế khác. Chúng thay đổi không ngừng theo thời gian và không gian và bị chi phối, phụ thuộc vào các điều kiện tác động. Nếu ta cứ ôm ước muốn đám mây mãi mãi ở một trạng thái không thay đổi thì ước muốn đó chỉ làm ta thêm mệt mỏi và khổ sở.

Đặt đám mây xuống!

Phật dạy tham ái và chấp thủ là nguyên nhân phát sinh đau khổ. Khi thương một ai đó không đúng theo cách Phật dạy ta có thể trở thành nạn nhân của chính tình yêu thương của mình. Khi thương đám mây và muốn đám mây trở thành của mình, đám mây thương mình và nghĩ đến mình thì khi ấy ta đã rơi vào trạng huống nắm giữ.

Chúng ta thường khẳng định mình thương người kia hơn cả bản thân mình. Mọi hạnh phúc vui buồn của người kia đều là hạnh phúc vui buồn của mình. Người kia buồn thì mình buồn hơn và người kia vui thì mình mới vui được.

Thật ra, chúng ta đã ngộ nhận. Ngộ nhận vì thực ra đằng sau sự thương yêu “quên mình”  kia là  hiện hữu của một cái tôi rất lớn. Và một hệ lụy của tình yêu thương này là sự đánh mất đi chính mình. Ta không còn là ta nữa.

Trước khi gặp người kia, ta hồn nhiên, yêu đời. Ta có những sở thích và công việc ý nghĩa. Nhưng khi yêu thương người kia, ta muốn dành trọn cho người kia tất cả thời gian và mọi thứ (Tất nhiên là người kia cũng phải như vậy đối với mình). Người ta thương phải như thế này, không được làm chuyện này chuyện kia thì mới chứng tỏ được tình thương yêu dành cho nhau. Nhưng vô tình ta nhốt người mình yêu và nhốt luôn cả ta vào trong những ràng buộc, những giận hờn và ghen tuông lo lắng.

Nếu ta đủ thông minh và tỉnh táo để áp dụng những lời Phật dạy thì ta có thể đạt được tình thương yêu rất sâu sắc và mầu nhiệm. Tình thương khi được soi chiếu bởi trí tuệ sẽ thăng hoa và mang lại rất nhiều hạnh phúc, bình an.

Có một vị giáo sư dạy học trò của mình bằng hình ảnh cánh tay cầm một cái cốc nước. Nếu ta cầm trong vài phút thì sẽ không có vấn đề gì cả. Nhưng thử hình dung xem tay ta sẽ ra sao nếu phải cầm chiếc cốc ấy trong vài giờ, vài ngày hay vài tháng? Chắc chắn cánh ta của ta sẽ đau đớn rã rời mất. Cũng là chiếc cốc với cùng trọng lượng như thế nhưng tại sao có thể làm tay ta đau đớn đến như vậy? Đó là vì thời gian sẽ tăng thêm sức nặng cho chiếc cốc. Ở đây cũng vậy, nếu chúng ta cứ ôm mãi trong lòng mình những thương tổn, những đau khổ, những ước vọng mong cầu thì thời gian sẽ làm gia tăng thêm nỗi đau, những nặng nề của ta thêm gấp bội. Vậy thì cách thông minh nhất mà ta nên làm là hãy đặt chiếc cốc xuống. Đặt đám mây của ta xuống. Đừng mãi ôm đám mây với những thương đau phiền muộn. Đừng đánh mất khoảng trời tự do của người ta thương và cũng đánh mất khoảng trời tự do của chính mình. Dừng lại và mỉm cười với đám mây bay.

Chăm sóc đám mây thương tích trong ta

Một khi ta yêu thương một ai đó khó mà biết được lý do. Có những tình cảm không lý giải được tại sao? Tất cả cũng là nhân duyên tác mà thành ra tất cả. Mấy ai may mắn tìm được tình yêu thương trọn vẹn vì chủ thể yêu thương và đối tượng yêu thương vốn là những vũ trụ sâu thẳm và không bao giờ đầy.

Mỗi chúng ta là một tiểu vũ trụ. Chúng ta vẫn chưa khám phá, chưa hiểu được hết, chưa làm chủ được bản thân mình thì để hiểu hết một ai khác quả thật là điều rất khó. Nếu muốn yêu thương một cách sâu sắc ta cần trả lời hai vấn đề. Thứ nhất là chúng ta đã biết tự thương mình trước khi thương yêu một ai đó chưa? Chúng ta có bao giờ nhìn lại mình, lắng nghe những nỗi khổ niềm đau của mình, cảm nhận từng bất an hay ước ao kỳ vọng, lý tưởng của chính ta? Khi yêu thương một ai đó, ta thường quên mất mình phải thương mình.

Thương mình không có nghĩa là ích kỷ. Mà thương mình chính là thương người khác một cách trọn vẹn. Làm sao ta có thể yêu thương ai một cách trọn vẹn khi ta vẫn còn bị những khổ đau trấn ngự? Khi ta chưa làm chủ được những tham đắm và bất an trong ta? Nếu có một lần nhìn lại mình, ta sẽ thấy đám mây trong đang bị thương tích. Đám mây tươi mát trong ta cần được băng bó lại bằng hơi thở có ý thức, bằng nụ cười, bằng sự cảm thông và hiểu biết chứ không phải bằng những đối tượng của sắc dục, vật chất bên ngoài mà khỏa lấp nỗi đau, thiếu thốn bên trong.

Những đam mê nhất thời có thể kéo ta hành xử mà không có sự chiếu soi của trí tuệ. Ta bị dính mắc vào những tham đắm và gây ra tội lỗi. Chiếm hữu một áng mây bay của riêng mình là một hành động phạm giới. Khi chiếm hữu một đám mây tức là ta đang tước đoạt đi tư cách tự do và thảnh thơi của đám mây đó. Cũng vậy, khi ta chiếm hữu một ai đó (về cả tâm hồn và thân thể) thì ta cũng đang làm một hành động tước đoạt sự tự do của họ.

Người tu là những người vứt bỏ hết tất cả những tham đắm thế gian để đi theo con đường lý tưởng giải thoát với đời sống phạm hạnh. Chiếm hữu đồng nghĩa tước đoạt và phá vỡ đời sống phạm hạnh của một tu sĩ và cũng đồng nghĩa với việc ta đang ngăn cản con đường thực hiện chí nguyện Bồ đề của người mình thương. Tình thương chân thật không đi kèm với sự hủy hoại người mình thương. Tình thương chân thật là sự cảm thông, nâng đỡ và cùng chia sẻ niềm vui và hạnh phúc cùng nhau trong cuộc sống.

Ta có mặt trong nhau

Nếu không hiểu tính tương tức của vạn hữu thì ta có thể bị kẹt vào cái thấy còn - mất, trong ta và ngoài ta, thấy người thương của ta đang còn bên mình hay rời xa mình. Nếu ta không thấy được trong mỗi chúng ta đều có một đám mây, đều có sự hiện diện của sự thảnh thơi, bình an và hạnh phúc thì khi ấy ta vẫn còn đi tìm cầu một đám mây ở bên ngoài để mong có được chút bình an, tươi mát của nó. Bấy lâu nay ta đã quen trông chờ vào sự bố thí tình thương của người khác mà không thể tự biết thương mình. Ta thấy tâm mình còn thiếu thốn, trống rỗng và cần cái gì đó để lấp vào cho bớt trống trãi. Nhưng càng tìm cầu ta lại càng thấy mình trống rỗng hơn. Trống rỗng vẫn là trống rỗng.

Mây trời cùng bay

Ta cũng là một áng mây bay và ta cũng có khả năng được sống hạnh phúc. Thương một áng mây bay thì không thể lấy dây mà buộc ràng áng mây lại. Không được thong dong trên bầu trời cao vợi, đám mây sẽ không còn là đám mây mà chỉ còn là một đám khói mờ nhạt và chóng tan biến. Thương một người thì ta phải thương luôn cả lý tưởng của người đó. Ngày xưa, trong đêm thái tử Shiddhārtha rời bỏ tất cả ra đi tìm đường giải thoát, ta biết rằng có một người tiễn đưa thầm lặng: Yaśodharā. Nhờ tình thương vô điều kiện, sự thấu hiểu và chí nguyện nâng đỡ lý tưởng cho người mình thương của Yaśodharā mà thái tử của chúng ta được an lòng đi trọn vẹn trên con đường lý tưởng xuất gia của mình.

Vậy hãy là người tiễn đưa thầm lặng để người mình thương được tròn ước nguyện. Ta không lẻ loi và đám mây không lẻ loi vì mây trời cùng bay trên bầu trời diệu vợi. Mây trời có nhau tự bao giờ.

Thích Đồng Tâm