Biết Chấp Nhận Mình
Ni Sư
Ayya Khema

Rất lạ là có
nhiều người không biết thương chính bản thân. Có
lẽ do họ nghĩ rằng thương yêu chính bản thân là
điều dễ làm nhất trên đời nầy, vì ai cũng lo cho
mình là trước nhất. Thật vậy, lúc nào mà ta
không lo xem ta có bao nhiêu của cải, công việc
của ta thế nào, sức khỏe ta ra sao. Đức Phật đã
nói rằng: "Chư ngã độc tôn” mà. Vậy tại sao ở
đây ta lại nói yêu thương mình là khó?
Biết
yêu thương
mình không có nghĩa là dễ dãi với chính mình.
Nhiều người không thể chịu được một số tánh nết
trái khoáy của chính bản thân họ. Trong mỗi
người chúng ta đều có biết bao tánh khí riêng,
có cái ưa, có cái ghét cần phải được buông bỏ.
Tuy nhiên khi tự xét mình, ta thường bằng lòng
với những cái tốt của mình, và che dấu đi cái
xấu. Không muốn chấp nhận chúng. Dễ dải với bản
thân như thế sẽ không giúp ta tiến xa được trên
con đường tìm đến chân như.
Một hành động sai
lầm nữa là tự dằn vặt mình vì những lỗi lầm mình
đã tạo ra, khiến cho tình thế càng thêm xấu.
Điều nầy chỉ mang đến cho ta sự sợ hãi, đôi khi
dẫn đến rối loạn, mất thăng bằng. Nếu chúng ta
muốn nhìn mình một cách chân thực, thì cũng
không nên tự coi mình như hoàn toàn, không hề có
mặt tiêu cực nào - những tánh như lấn lướt, sân,
tham dục, hay dối gạt. Không dám nhìn vào những
tánh xấu nầy, khiến ta xa rời thực tế, trở nên
giả dối, hai mặt. Chúng ta vẫn thường gặp những
người có vẻ quá lịch sự, tử tế nhưng đầy giả tạo,
che giấu bộ mặt thật của họ.
Đổ lỗi cho người
khác cũng không được, vì người ta cũng có thể
làm thế với mình. Ta thường trách những yếu kém
của người khác - dù có thực hay không, hay không
coi họ cũng là con người như ta. Chúng ta ai
cũng sống trong một thế giới không thực, đầy ngã
tưởng, nhưng thế giới của phán xét, trách móc
càng không thực hơn nữa, vì nó coi mọi thứ hoặc
là quá hoàn mỹ, hoặc quá gớm ghê.
Sự thực là mỗi
người chúng ta đều có lục căn: ba căn lành, ba
căn ác. Căn ác là tham, sân và si, ngược lại là
độ lượng, từ bi và trí tuệ. Nếu trung thực, ta
có thể dễ dàng nhìn thấy chúng ở trong ta và ở
tha nhân. Mọi hành động của ta đều do lục căn
chi phối. Hiểu được như thế ta có thể soi lại
mình một cách trung thực hơn, không dằn vặt mình
vì những tánh xấu, cũng không tự đề cao những
tánh tốt, chỉ chấp nhận sự có mặt của chúng
trong ta. Nhờ thế ta cũng dễ dàng chấp nhận
người khác, thông cảm với họ hơn.
Một thế giới phân
chia rạch ròi giữa trắng đen, giữa người tốt, kẻ
xấu thực ra không thể có; chỉ có bậc A-la-hán là
hoàn toàn thánh thiện. Còn ở chúng sanh thì tùy
vào mức độ tốt xấu khác nhau. Sự khác biệt giữa
chúng ta về cái xấu, cái tốt rất ít, không đáng
kể. Ai cũng phải thực hành giống nhau, vun trồng
những tánh tốt và nhổ bỏ những cái xấu.
Chúng ta có vẻ
khác nhau, nhưng đó chỉ là ảo tưởng. Tất cả
chúng ta đều đối mặt với những vấn đề chung,
cùng có những khả năng giải quyết giống nhau.
Chỉ khác nhau trong quá trình luyện tập. Khi đã
tu tâm trong một số kiếp, ta có thể nhìn được
điều đó rõ hơn.
Tâm sáng suốt có
được là do đã thanh lọc được các cảm thọ, là
điều không dễ thực hiện. Chúng ta chỉ có thể
thực hiện được, khi không đồng hóa mình với
những tình cảm lúc vui, lúc buồn. Khi chúng ta
có thể thấu suốt các cảm thọ của mình, coi đó là
một trong những phận sự ta phải thực hiện cho
chính mình, lúc đó những sợi dây bám víu được
tháo gỡ, những ý nghĩ như 'Tôi thật tốt", hay "tôi
thật tệ" có thể được dẹp tan. Mỗi người là một
chúng sanh với đầy những triển vọng cũng như trở
ngại. Nếu chúng ta có thể chấp nhận, thương yêu
'con người nầy' với những ưu và khuyết điểm của
nó, thì chúng ta cũng có thể chấp nhận, thương
yêu kẻ khác một cách trung thực, và lợi ích.
Nhưng nếu chúng ta có tâm phân biệt, chỉ biết
yêu những ưu điểm mà không chấp nhận những thứ
khác, thì chúng ta mãi mãi xa rời thực tế. Một
ngày nào đó, chúng ta sẽ phải chấp nhận mọi thứ
như chúng hiện hữu. Chúng ta là 'môi trường đào
tạo' (kammatthana) của chính mình.
Nếu chúng ta cũng
biết nhìn mình bằng con mắt như thế, ta sẽ biết
thương yêu bản thân một cách trọn vẹn - như
chúng ta hiện hữu - giống như Đức Phật đã dạy, 'một
người mẹ không kể đến tính mạng mình, thương yêu,
bảo vệ con'. Nếu chúng ta muốn có cái nhìn trung
thực về mình, để vươn lên, thì chúng ta cần phải
là người mẹ hiền của chính mình. Một người mẹ có
ý thức có thể phân biệt hành động tốt, xấu của
con, nhưng bà vẫn không ngừng yêu con, dầu khi
nó không phải là đứa trẻ ngoan. Đây có thể là
điều quan trọng nhất ta cần phải lưu tâm. Tất cả
mọi người, cũng có những lúc, phạm phải sai lầm
ở thân, khẩu, ý - nhiều nhất là ở ý, trung bình
là ở khẩu, hành động lại ít hơn. Trong những
trường hợp đó chúng ta làm gì? Người mẹ sẽ làm
gì? Người mẹ sẽ khuyên con đừng tiếp tục hành
động như thế, khẳng định tình thương của mình
luôn dành cho con, nhưng kết quả thế nào, cuối
cùng vẫn tiếp tục bổn phận làm mẹ của mình, nuôi
dưỡng con cái. Có lẽ chúng ta cũng nên bắt đầu
tự nuôi dưỡng thân.
Tất cả quá trình
nầy là để dạy dỗ đứa con trưởng thành. Có trưởng
thành mới có trí tuệ, là điều buồn thay không
quan hệ gì đến tuổi tác. Nếu không, thì dễ lắm
rồi, sự thành công là một bảo đảm của tương lai.
Nhưng trên thực tế, ta cần phải phấn đấu rất
nhiều mới đạt được trí tuệ, và điều đó đòi hỏi
sự phấn đấu của từng cá nhân. Trước hết ta bắt
đầu bằng cách luyện tập nhận thức, sau đó là
chấp nhận chính mình, không đánh giá, kết tội.
Bước thứ ba là sửa đổi. Có lẽ đối với nhiều
người, vấn đề nhận thức là gian khổ, khó khăn
nhất -không phải dễ biết những gì đang diển biến
bên trong nội tâm ta. Đó là điểm quan trọng nhất
và thú vị nhất trong thiền quán.
Chúng
ta cần sống một cuộc đời đầy quán chiếu, nhưng
không có nghĩa là chúng ta phải ngồi Thiền suốt
cả ngày. Một cuộc sống quán chiếu có nghĩa là ta
xem tất cả những gì đang xảy là một phần của
kinh nghiệm sống, cần được học hỏi. Trong tất cả
mọi trường hợp ta luôn quay vào, đối mặt với nội
tâm của chính mình. Khi chúng ta hướng ra
ngoài - khi ta dẫy đầy 'sức sống trẻ' như Đức
Phật đã nhắc đến, và để cả thân, khẩu và ý của
chúng ta vào những chuyện thế gian, ta cần phải
tự thức tỉnh, để quay lại trở vào trong. Một
cuộc sống quán chiếu đối với một vài tôn giáo là
cuộc sống hoàn toàn hướng đến tôn giáo. Trong
đạo của chúng ta, đó là sự kết hợp giữa đạo và
đời. Một cuộc sống quán chiếu không bao giờ
ngừng nghỉ. Bề ngoài, ta vẫn hành động bình
thường, dầu có hay không có sự kiềm chế. Sự trầm
ngâm, lắng đọng là yếu tố quan trọng nhất của
quán chiếu nội tâm. Không cần phải ngồi yên cả
ngày, để theo dõi hơi thở. Nhưng mỗi hành động,
mỗi ý nghĩ, mỗi lời nói đều được ý thức.
Làm được như thế
sẽ giúp ta có một nội tâm vững chắc, nhưng không
xa rời thực tế. Nhiều người ao ước, mong muốn
được có sự vững chải nầy, nhưng không biết làm
thế nào để diễn tả, nói gì đến chứng nghiệm nó.
Sống trong mộng ảo, sống trong sợ hãi, hoài vọng
không bao giờ ngừng, không cho phép nội tâm ta
được trưởng thành. Cảm giác an toàn sẽ phát sinh
khi ta có thể đối diện với chính mình một cách
trung thực, nhìn người khác một cách trung thực,
và biết chấp nhận tất cả.
Đức Phật đã nói
tất cả chúng sinh đều có bảy đặc tính: tham dục,
sân, tà kiến, mạn nghi, tự cao, chấp ngã và vô
minh. Khi nhận ra sự hiện hữu của chúng trong ta,
hãy tự nhủ: Ta biết người rồi, ta sẽ tự sửa đổi.
Cuộc sống trầm tư
thường có vẻ nặng nề, u uất. Không có niềm vui,
ta thường bù đắp bằng cách hướng ra ngoài. Nhưng
làm thể không được. Trái lại, ta cần tìm những
nguồn vui nhẹ nhàng hơn cho nội tâm. Không có gì
đáng phải lo âu, sợ hãi, không có gì quá khó
khăn. Pháp có nghĩa là luật tự nhiên, và chúng
ta luôn chịu ảnh hưởng của chúng trong cuộc sống.
Dầu ở đâu, ta cũng là Pháp, ta là vô thường (anica),
là khổ (dukkha) và vô ngã (anatta). Dầu đang
ngồi đây hay ở trên cung trăng, cũng giống nhau
cả. Chúng ta không nên nghiêm trọng quá những
vấn đề của mình hay của người khác. Không cần
phải bộc lộ ra bên ngoài, nhưng luôn suy gẫm ở
bên trong với một chút khôi hài. Có lẽ đó là
cách tốt nhất. Nếu chúng ta có thể tự chế diễu
mình, hẳn là ta sẽ dễ chấp nhận chính mình hơn.
Và cũng dễ chấp nhận người khác hơn.
Ở Mỹ, trước kia
có chương trình TV gọi là "Con Người Buồn Cười"
(Funny People). Đúng là chúng ta có những phản
ứng kỳ dị nhất. Khi nhìn lại, phân tích ra, đôi
khi ta thấy chúng thật là kỳ quặc. Chúng ta có
những ước muốn lạ kỳ, những hình ảnh thiếu trung
thực về chính mình. Con người thật buồn cười -
đúng là có vậy - thế thì sao ta không nhìn thấy
những khía cạnh đó của mình? Như thế sẽ khiến ta
dễ chấp nhận những gì ta thấy khó chấp nhận ở
trong ta và tha nhân.
Một đặc tính của
cuộc đời là ta không thể thay đổi nó: cuộc đời
cứ tiếp tục diễn ra. Tất cả chúng ta đã hành
thiền ở đây một thời gian (ND: Chỉ những người
đến học tu với Ni Sư). Nhưng thế giới bên ngoài
có ai biết đến? Cuộc đời vẫn cứ đi tới. Chỉ có
tâm ta là biết đến, là bị tác động. Khi có sự lo
lắng, xáo trộn, ảo tưởng, thì đồng thời cũng có
khổ đau. Nhưng không cần phải như thế. Hãy cứ để
mọi chuyện như như. Nếu chúng ta có thể thay đổi
để nhìn mọi việc xảy ra với tâm hỷ xả, thì việc
thanh tịnh hóa tâm ta sẽ dễ dàng hơn. Đó là việc
ta cần làm, đó là sự thanh tịnh hóa của chính
mình, mỗi người phải tự thực hiện lấy.
Nếu chúng ta có
thể nhớ mình đã làm gì, ngày nầy qua ngày khác,
không xao lãng, kiên trì hành thiền mà không kỳ
vọng vào những kết quả to tát, dần dần tâm thanh
tịnh sẽ đến với ta. Cũng như mọi thứ, hãy để sự
thanh tịnh cũng như như. Khi chúng ta bớt dần
các thói hư tật xấu, ta sẽ càng nhận thấy rằng
chúng không mang đến cho ta sự tốt đẹp, sung
sướng nào. Đâu có ai không muốn buông bỏ khổ đau.
Và dần dần, ta không còn thấy cần phải làm gì
hơn là lo vun trồng tâm. Khi đó, ta biết rằng sự
chuyển đổi tâm đã dần hình thành. Điều đó có thể
không dễ dàng xảy ra, nhưng nếu ta đã sinh diệt
qua bao nhiêu kiếp sống, thì một ngày, một tháng,
một năm hay mười năm nữa có là bao?
Không cần phải
làm gì hơn thế nữa, không cần phải chạy tìm kiếm
lăng xăng.
Trái đất vẫn chuyển động theo một quỹ đạo, cũng
như cuộc đời ta chuyển dịch từ sinh đến tử.
Tất cả đều xảy ra dầu ta có muốn hay không. Điều
duy nhất ta cần phải làm là nhận ra và hiểu được
thực tại đó. Có như thế ta mới cảm thấy dễ
thương yêu chính mình và tha nhân, vì đó là công
việc của con tim - để thương yêu. Ngoài ra, nếu
ta cũng nhìn ra được những khía cạnh còn yếu kém
của mình để sửa đổi, thanh tịnh hóa tâm, thì ta
không cần phải có một nỗ lực nào khác, cái đẹp
của nội tâm cũng phát sáng ra ngoài.
Quay trở vào bên
trong là một đặc tính quan trọng của cuộc sống
trầm tư quán chiếu. Bất cứ điều gì xảy ra bên
trong tâm ta đều ảnh hưởng đến tất cả những gì
xảy ra ở ngoài ta. Ngọn đèn nội tâm và sự trong
sáng bên trong không thể che giấu được, cũng như
các tánh xấu của ta.
Đôi khi chúng ta
nghĩ rằng mình có thể tỏ ra là một người khác.
Đâu biết rằng đó chỉ là hoài công. Đức Phật dạy
rằng chỉ cần nghe một người nói nhiều chuyện hay
sống với họ một thời gian, ta sẽ biết rõ họ là
ai. Con người thường cố tỏ ra là một người tốt
hơn con người thực của họ. Rồi khi thất bại, họ
thất vọng với chính mình và người chung quanh.
Hiểu được bản thân một cách chân thật, từ bi sẽ
khiến lòng ta thấy nhẹ nhàng, đem lại niềm vui
cho nội tâm. Chấp nhận mình và kẻ khác đúng như
bản thể của ta, sẽ khiến cho việc thanh tịnh hóa
tâm, đoạn trừ cấu uế, trở nên là một công việc
dễ dàng hơn nhiều.
Ni Sư Ayya Khema
(theo
Pháp Vân Canada)


|