|
HẠNH PHÚC CHÂN
THẬT LÀ GÌ?
Nguyễn Duy Nhiên
chuyển ngữ
…Ông Allen Wallace
là một học giả và cũng là một nhà Phật học Hoa
kỳ nổi tiếng. Ông đang điều hành những chương
trình dài hạn tại Santa Barbara Institute và đại
học UCLA, nghiên cứu về sự liên hệ giữa thiền
tập và hạnh phúc. Trong bài này ông chia sẻ và
giới thiệu về quyển sách mới của mình có tựa đề
là Genuine Happiness, vừa mới được xuất bản. Xin
được gửi đến qúy bạn đọc gần xa.
Một buổi sáng đầu
Thu ở nhà Chuyển Hóa,
West Virginia, Hoa
Kỳ
-ooOoo-
Thế nào là một
hạnh phúc chân thật (genuine happiness)?
- Tôi nghĩ ta
dùng chữ "con người hưng thịnh" (human
flourishing) thì chính xác hơn, vì nó có gốc từ
chữ eudaimonia của Hy lạp. Dịch là hạnh
phúc chân thật cũng được, nhưng tôi nghĩ "hưng
thịnh" (flourishing) thì chính xác hơn.
Và hạnh phúc ấy
sẽ mang lại cho ta những gì?
- Một cuộc sống
có ý nghĩa.
Cái gì làm cho
cuộc sống ta có ý nghĩa?
- Theo tôi thì đó
phải là cho mỗi ngày chứ không phải là chỉ cho
một cuộc sống. Tôi thấy có bốn yếu tố cho một
ngày hạnh phúc. Thứ nhất là ngày hôm nay mình có
sống trong giới hạnh hay không? Mà ở đây tôi chỉ
nói về những luân lý căn bản trong đạo Phật thôi,
ví dụ như đừng làm hại ai, đừng nói nặng lời với
ai, cố gắng thực tập từ bi và chánh niệm. Điều
thứ hai là tôi cảm thấy hạnh phúc thay vì là khổ
đau. Tôi đã gặp những người có tu tập, lúc nào
họ cũng biểu lộ ra một sự bình an trong những
bước đi của họ, trong lối hành xử của họ đối với
những khó khăn trong cuộc sống và khi tiếp xúc
với người khác. Điều thứ ba là đi tìm sự thật,
muốn thấy và hiểu rõ được thực tại, chân tướng
của chính mình và cuộc sống. Và ta có thể ngồi
yên trong căn phòng nhỏ của mình mà vẫn có thể
làm hết được những việc ấy. Nhưng có điều là
trong chúng ta không có ai là riêng rẽ và độc
lập hết. Vì vậy muốn có một đời sống hạnh phúc,
ta phải trả lời câu hỏi thứ tư này "Ta mang lại
gì cho cuộc đời này?"
Nếu tôi có thể
nhìn lại một ngày trong đời mình và thấy có đủ
bốn yếu tố: giới hạnh, hạnh phúc, sự thật và
biết nghĩ đến chung quanh, thì tôi có thể nói
rằng "Tôi là một người có hạnh phúc."
Vấn đề hạnh phúc
không hề tùy thuộc vào trương mục ngân hàng của
ta, hoặc thái độ của vợ hay chồng mình, vào công
việc làm hay số tiền lương của ta. Ta có thể
sống một đời tròn đầy ý nghĩa, cho dầu nếu ta
chỉ còn lại mười phút để sống trên cuộc đời này.
Trong bốn yếu tố
ấy không có yếu tố sức khoẻ, như vậy sức khoẻ
không là một yếu tố quan trọng sao?
- Sự thật là
không! Một người học trò của tôi bị mang một
chứng bệnh rất hiếm và nan y, mỗi ngày anh ta
đều phải vào bệnh viện để chữa trị và được cho
thuốc. Và anh phải sống như vậy trọn cuộc đời
còn lại của mình. Ta có thể nói rằng "Thật là
tội nghiệp và khổ cho anh! Hoàn cảnh thấy đáng
thương quá!" Nhưng ngày hôm kia tôi gặp anh, anh
bảo tôi: "Allen này, tôi đang 'flourishing' đây!"
Và tôi cảm thấy anh thật sự như thế. Anh ta tìm
được cho mình con đường đi giữa những giới hạn,
và trong những điều kiện nào đang có mặt với anh.
Tâm ý anh trong sáng. Anh đọc sách, anh viết bài,
anh tăng trưởng. Anh ngồi thiền mỗi ngày, và anh
còn dạy thiền cho các bệnh nhân nan y khác trong
bệnh viện nữa.
Anh ta sống một
cuộc sống rất tròn đầy ý nghĩa, và anh có thể
thành thật nói rằng mình đang có hạnh phúc.
Bí quyết của anh
ta là gì?
- Anh ta không đi
tìm hạnh phúc ở bên ngoài mình. Khi chúng ta
trông cậy vào địa vị, tiền bạc, vào vợ hay chồng
của mình để mang lại hạnh phúc, thì ta sẽ không
bao giờ có hạnh phúc. Vì chúng ta nương tựa vào
những gì không phải của mình. Và lại nữa, những
người chung quanh cũng đang tranh dành với ta
những thứ tiền bạc và địa vị ấy, mà chúng đâu có
dư dã cho tất cả mọi người đâu. Đáng buồn là vậy.
Còn điều đáng vui?
- Điều đáng mừng
là hạnh phúc chân thật không có đem bày bán ở
ngoài phố chợ, mà hễ có tiền là ta có thể đi mua
về cho mình. Một trong những điều bí mật mà ít
có ai khám phá được là: cái hạnh phúc mà ta đang
đi tìm ở những chức vụ cao, trong một người
chồng hay người vợ gương mẫu, đứa con ngoan, sức
khoẻ đầy đủ, việc làm tốt, có an ninh, có diện
mạo đẹp… thật ra chúng lúc nào cũng đang có sẵn
bên trong ta, chỉ cần ta tiếp xúc mà thôi. Thay
vì đi tìm bên ngoài thì tại sao ta lại không thử
quay vào tìm bên trong chính mình đi, thử xem
sao!
Nhưng điều ấy
không có nghĩa là ta sẽ không lấy vợ hay chồng,
đi mua xe, hay tìm một việc làm cho ưng ý. Nhưng
tôi chỉ muốn nói rằng, nếu bạn có hạnh phúc thì
hạnh phúc ấy không hề tùy thuộc vào những yếu tố
bên ngoài, vì chúng không nằm trong sự kiểm soát
của bạn.
Mọi người ai cũng
nói rằng tiền bạc, địa vị không mang lại cho
mình hạnh phúc, nhưng có mấy ai là thật sự sống
như vậy đâu?
- Thật ra thì
trong thâm tâm chúng ta chưa thật sự có niềm
tin. Chúng ta vẫn đi tìm kiếm bên ngoài, đeo
đuổi những gì mà ta nghĩ nó sẽ mang lại cho mình
hạnh phúc - danh vọng, chức vụ, tình yêu, một sự
an ninh về tiền bạc và tình cảm. Chúng ta không
có hy vọng và niềm tin vào một hạnh phúc chân
thật nào đó. Ta tự nhủ rằng: "Có lẽ một hạnh
phúc chân thật không có mặt đâu, nói cho nghe
hay ho vậy thôi. Mình thì bằng lòng với một iPod
hay một tivi màn hình rộng, như vậy là vui rồi.
Không đòi hỏi hay cầu mong gì xa xôi hết" Hoặc
cũng có người nói rằng: "Thôi đừng nói chuyện
hạnh phúc, chỉ ráng qua được ngày hôm nay là đủ
khoẻ rồi!" Tôi nghĩ họ cũng đáng thương thật!
Như vậy đó có
phải là một sự tuyệt vọng không?
- Nó là một trạng
thái mà tâm ta không còn không gian nữa, ta đánh
mất đi một cái nhìn rộng lớn. Tôi nghĩ tới tâm
từ (metta). Khi thực tập tâm từ, chúng ta bắt
đầu bằng một tình thương với chính mình. Nhưng
điều ấy không có nghĩa là "Công việc nào là tốt
nhất cho tôi đây? Lương bao nhiêu là xứng đáng
với mình đây?" Nhưng chính là: "Làm cách nào để
ta được hưng thịnh?" "Ta nên sống cách nào để ta
có hạnh phúc, an lạc và có ý nghĩa đây?" Và sau
đó, ta nới rộng cái nhìn đó ra: "Làm thế nào để
những người đang sống trong khổ đau tìm được một
hạnh phúc thật sự đây?"
Shantideva nói: "Những
kẻ đi trốn tránh khổ đau lại cứ cắm đầu lao mình
vào chốn khổ đau. Chính vì sự tham muốn hạnh
phúc mà họ lại vô tình đi phá vỡ cái hạnh phúc
mà họ đang có, và xem chúng như kẻ thù". Tại sao
lại như vậy? Tại sao chúng ta lại ít ai chọn con
đường tu học, nếu như nó có thể mang lại cho
mình một hạnh phúc chân thật?
- Thật ra câu trả
lời là vì chúng ta không hề biết cái gì có thể
mang lại cho mình một hạnh phúc thật sự. Sẽ cần
một thời gian dài và những kinh nghiệm khổ đau
trước khi ta tỉnh thức dậy và ghi nhận được
những gì đang xảy ra. Chúng ta bị kết chặt vào
những hình tượng, ý niệm trong đầu "Phải chi vợ
hay chồng tôi là người như vậy, phải chi tôi có
được công việc như vậy, có được một số tiền như
vậy, tướng diện tôi như vậy, sức khoẻ tôi như
vậy… tôi sẽ có hạnh phúc." Nhưng đó chỉ là một
ảo tưởng mà thôi.
Chúng ta chắc ai
cũng biết những người có đầy đủ sức khoẻ, có
tiền bạc, địa vị, dư thừa tình yêu… nhưng họ
cũng vẫn mang đầy khổ đau. Những người đó là
thầy của chúng ta, vì họ dạy cho ta một bài học
lớn. Họ dạy cho ta thấy rằng, mình có thể trúng
một tấm vé số lớn của cuộc đời nhưng vẫn thua
trật tấm vé số của hạnh phúc.
Khi Ông nói về
một "hạnh phúc chân thật", thì có lẽ ý ông ám
chỉ rằng trong cuộc đời còn có những loại hạnh
phúc khác nữa?
- Phải rồi! Chúng
ta thường lầm lẫn cái mà đức Phật gọi là Bát
Phong, tám ngọn gió xao động của cuộc đời, và
cho đó là hạnh phúc. Tám ngọn gió ấy là muốn
thịnh mà không suy, muốn vui mà tránh khổ, muốn
được khen mà không bị chê, muốn danh vọng mà
không bị khinh thường. Nhưng mà ta phải nhớ điều
này, thật ra không có gì là sai quấy với lại
giàu, vui, được khen, và có danh tiếng hết. Ví
dụ như nói về sự giàu có đi: giả sử như nếu ta
có một chiếc áo lạnh mới. Nếu như ta bỏ chiếc áo
mới ấy đi, ta có là một con người tốt đẹp hơn
không? Lẽ dĩ nhiên là không! Thật ra không có gì
là sai quấy với vấn đề được có hết, nhưng nó hết
sức là sai lầm nếu ta cho rằng nó có thể mang
lại cho mình hạnh phúc.
Hạnh phúc chân
thật là tiếp xúc với cái gốc rễ của hạnh phúc,
chứ không phải chỉ đi nắm bắt những yếu tố nào
mà chúng có thể hoặc không có thể chế tác ra
được hạnh phúc. Và sự khác biệt giữa tu tập và
đi đuổi bắt theo tám ngọn gió xao động của cuộc
đời là ở chỗ đó. Cũng có người đi tu tập vì mục
đích muốn thoả mãn ngọn bát phong ấy, muốn tìm
được một niềm vui thú trong thiền tập. Họ xem
thiền tập như là một tách cà phê, một cuộc chạy
bộ thể dục, hay là được mát-xa vậy. Mà thật ra
cái đó cũng không có gì là sai quấy hết, nhưng
có điều nó rất là giới hạn. Thiền tập có thể làm
một việc mà mát-xa không thể làm được, nó có thể
chữa lành được những vết thương trong tâm ta.
Con đường hạnh
phúc này dường như đòi hỏi ta phải có một niềm
tin và sự buông bỏ rất lớn. Điều ấy hơi đáng sợ
một chút. Nếu như tôi buông bỏ hết những thứ bên
ngoài ấy thì tôi sẽ trở thành gì đây?
- Thật ra chúng
ta không cần phải nhảy vào chỗ nước sâu làm gì.
Nó cũng giống như là một ngày nào đó tự nhiên ta
hứng khởi lên rồi tuyên bố rằng: "Thế giới này
như căn nhà lửa. Đầy khổ đau. Tôi sẽ từ bỏ hết
tất cả để đi tìm một niềm an lạc theo Phật pháp."
Rồi độ chừng vài ngày, vài tuần hay giỏi lắm là
vài tháng, ta sẽ nói: "Ái chà, cái tu tập này
cũng đâu có gì là hạnh phúc hay an lạc gì như họ
nói đâu, mà không biết cái iPod, cái tivi hay cô
bồ cũ của mình đâu rồi nhỉ, có ai biết đâu rồi
không?"
Vì vậy vấn đề
không phải là đột nhiên lập tức mà xả bỏ hết tất
cả mọi thú vui, bát phong của cuộc đời, và chỉ
thực tập giáo pháp sâu xa của Phật pháp. Cũng
giống như dạy một đứa trẻ mới tập bơi vậy, ta
đâu có thảy đứa bé vào chỗ nước sâu rồi xem
chuyện gì sẽ xảy ra! Ta tập cho nó bơi ở nơi cạn
cho từ từ quen trước. Cũng vậy, ta hãy bước đi
chậm mà vững. Bắt đầu bằng ngồi thiền một chút
vào mỗi sáng và mỗi tối. Xem nó ảnh hưởng đến
một ngày của ta như thế nào. Từ từ ta sẽ nếm
được mùi vị của đạo pháp. Ta có thể sẽ cảm thấy
rằng: "Cũng thú vị đó chứ! Ta cảm thấy hạnh phúc
hơn. Mà không phải chỉ có hạnh phúc thôi, ta còn
có chút đạo hạnh nữa. Ta thấy được thực tại rõ
ràng hơn. Và nếu muốn, bây giờ ta có khả năng
giúp được người chung quanh và cuộc đời hữu hiệu
hơn, nhờ sự thực tập của mình". Ta thật sự có
hạnh phúc hơn, và ta cũng sẽ có niềm tin vào con
đường mình đi hơn. Tám ngọn gió xao động của
cuộc đời vẫn thổi, chúng vẫn tiếp tục đến rồi đi.
Chúng vẫn có mặt, nhưng bây giờ ta có thể sử
dụng chúng để hỗ trợ thêm cho sự thực tập của
mình.
Như vậy ta có thể
kết luận rằng con đường tu tập của đức Phật
không phải chỉ để giác ngộ dưới cội bồ đề, mà là
còn để mang lại hạnh phúc cho kẻ khác?
- Tôi tin rằng
đức Phật đã chứng nghiệm được một điều rất sâu
sắc và phi thường dưới cội bồ đề. Nhưng ngài
cũng ý thức rằng, sự giác ngộ đó sẽ không có kết
quả viên mãn nếu ngài không chia sẻ nó với kẻ
khác. Giác ngộ không phải là cho riêng chính
mình "Bây giờ thì tôi ngon lành rồi. Xong việc,
đến nơi, nghỉ được rồi." Thế giới chúng ta được
chuyển hóa nhờ sự có mặt của đức Phật trên cuộc
đời này. Nhưng không phải là 49 ngày Ngài ngồi
dưới cội bồ đề khiến cho cuộc đời này được
chuyển hóa, mà chính là 45 năm sau đó, khi đức
Phật đi gặp gỡ và tiếp xúc với hạng bần cùng,
vua chúa, bậc chiến sĩ, kẻ ăn mày... gặp ai ngài
cũng chia sẻ sự giác ngộ của mình với kẻ khác.
Thế cho nên, trở
lại bốn yếu tố mà tôi nêu lên ở trên, khi ngồi
dưới cội bồ đề là đức Phật phát huy ba yếu tố
đầu: đạo hạnh, hạnh phúc và sự thât. Và 45 năm
sau đó ngài phát triển yếu tố thứ tư, mang hạnh
phúc vào cuộc đời. Và theo tôi đức Phật chính là
khuôn mẫu của một cuộc sống hạnh phúc và tròn
đầy ý nghĩa.
Nhưng ở đây tôi
cũng phải cảnh cáo các bạn trước, đôi khi muốn
tiếp xúc với cái hạnh phúc chân thật (genuine
happiness) của mình, bạn cũng phải chịu khó bỏ
qua cái iPod và plasma tivi của mình một chút!
Nguyễn Duy Nhiên
chuyển ngữ
| 
