Nói Xấu Người
Khác:
Những Hậu Quả &
Cách Chuyển Hóa
Nguyên tác:
Ni sư
THUBTEN CHODRON
Việt dịch:
QUẢNG TRÍ
“Tôi
nguyện không nói lỗi lầm của người khác”…Trong
truyền thống Phật giáo, đây là một trong những
lời nguyện của Bồ tát. Đối với những vị tu sĩ
thọ Cụ túc giới, một nguyên tắc tương tự được đề
cập đến trong lời phát nguyện là không nói lời
phỉ báng. Điều này cũng được nhắc đến trong lời
khuyên của Đức Phật đối với tất cả mọi người để
tránh 10 bất thiện nghiệp, đó là bất thiện
nghiệp thứ năm: nói những lời gây bất hòa, chia
rẽ.
Nhiều người có
thói quen ưa nói lỗi lầm của người khác. Và đôi
khi chính họ không nhận thấy thói quen ấy và chỉ
nhận diện được nó sau khi đã nói xong. Vậy thì
động cơ ở đằng sau việc nói lỗi lầm của người
khác, đằng sau xu hướng muốn hạ thấp người khác
là gì? Một trong số những minh sư của tôi, ngài
Ngawang Dhargye đã từng nói: “Quý
vị ngồi lại với nhau và nói về lỗi lầm của một
người khác, về những việc làm sai trái của người
đó. Thế rồi quý vị tiếp tục thảo luận về những
sai phạm và những phẩm chất tiêu cực của người
khác, bởi vì quý vị tự thừa nhận với nhau rằng
quý vị là những người tốt nhất trên thế giới”.
Khi tôi nhìn sâu
vào bên trong, tôi nhận thấy rằng ngài Ngawang
Dhargye đã nói đúng. Bị nung nấu bởi cảm giác
bất an, tôi đã nghĩ sai rằng nếu người khác sai,
xấu, đầy khuyết điểm, theo phép so sánh, thì tôi
phải là người đúng, tốt và có năng lực. Chiến
thuật hạ nhục người khác để tạo dựng lòng tự
trọng của mình theo cách này rất khó có kết
quả.
Lúc chúng ta tức
giận người khác cũng là lúc chúng ta thường nói
xấu họ. Trong trường hợp này chúng ta có thể nói
lỗi của người khác vì một vài nguyên do khác
nhau. Đôi khi chúng ta nói xấu người khác để kéo
mọi người đứng về phía mình. Chúng ta nghĩ rằng,
nếu ta kể cho mọi người nghe về sự tranh luận
giữa ta với anh A rồi thuyết phục mọi người rằng
anh A sai và mình đúng. Như thế thì mọi người sẽ
đứng về phía chúng ta. Chính vì ý nghĩ rằng: “Nếu
mọi người nghĩ mình đúng thì chắc hẳn là mình
đúng”. Việc tự nghĩ rằng mình đúng như thế
ấy là một việc làm kém cõi trong khi chúng ta
không chịu dành thời gian để đánh giá một cách
trung thực đối với những việc làm và động cơ của
chúng ta.
Có khi chúng ta
nói xấu người khác vì chúng ta ganh ghét họ.
Chúng ta muốn được mọi người tôn trọng và đánh
giá cao như người kia vậy. Từ trong sâu thẳm
chúng ta nghĩ rằng: “Nếu mọi người thấy những
phẩm chất xấu của người mà mình nghĩ là tốt hơn
mình thì thay vì tôn trọng và giúp đỡ người đó,
họ sẽ khen ngợi và hỗ trợ mình”. Chiêu
bài mà chúng ta dùng để giành lấy sự tôn trọng
và đánh giá cao của người khác theo cách này có
rất khó mang lại hiệu quả.
Nói xấu người
khác đem đến những hậu quả gì? Trước hết,
chúng ta
sẽ được biết đến như là một người thường gây ra
sự bất hòa. Người ta sẽ không muốn tâm sự với
chúng ta vì họ sợ là chúng ta sẽ nói với người
khác, thêm thắt những lời đánh giá của ta khiến
cho họ bị xem là không tốt. Theo kinh nghiệm
cá nhân, tôi nhận thấy rằng người nào hay nói
xấu người khác với tôi thì chắc hẳn họ sẽ đi nói
xấu tôi với người khác. Hay nói cách khác, tôi
không tin tưởng những ai thường hay phê bình
người khác.
Thứ hai,
chúng ta
phải đối mặt với người bị chúng ta nói xấu khi
họ phát hiện ra những gì chúng ta đã nói, và
phiền phức hơn là lúc họ nghe được những gì
chúng ta đã nói xấu về họ thì những điều đó đã
bị phóng đại lên nhiều lần. Người đó có thể
nói với người khác về lỗi của mình để trả đũa.
Thứ ba,
một số
người có thể sẽ bị kích động khi nghe nói về lỗi
của người khác. Chẳng hạn, nếu một người ở
trong văn phòng hoặc trong nhà máy nói xấu sau
lưng người khác, mọi người ở tại nơi làm việc có
thể sẽ tức giận và công kích người đã bị nói xấu.
Điều này
có thể sẽ làm dấy lên việc nói xấu sau lưng
người khác ở sở làm và gây ra tình trạng bè
phái. Điều này gây tổn hại đến một môi trường
làm việc hòa hợp.
Thứ tư,
chính bản
thân ta cũng không có hạnh phúc khi mình luôn
phanh phui lỗi của người khác. Khi chúng ta tập
trung vào những điểm tiêu cực, hoặc là những sai
lầm, chính tâm của chúng ta cũng không có an
vui. Những ý nghĩ rằng người này xấu, người
kia không tốt,... thường không có lợi cho tinh
thần của chúng ta.
Thứ năm, khi
ta nói xấu người khác tức là chúng ta đã gây ra
tác nhân để cho người khác nói xấu mình.
Điều này có thể xuất hiện ngay trong đời này nếu
người mà ta phê bình muốn hạ nhục mình, hoặc có
thể xuất hiện trong tương lai khi mình bị người
khác buộc tội một cách vô lối hoặc là bị vu oan.
Khi chúng ta là người nghe những lời nói thô tục,
chúng ta cần nhớ rằng đấy là kết quả từ hành
động của chính chúng ta, chúng ta đã tạo ra nhân,
nay đã đến lúc phải nhận quả. Chúng ta đã gây ra
sự tiêu cực ở trong vũ trụ và trong tâm thức của
mình, bây giờ nó trở lại với chúng ta.
Không có
lý do gì để giận hay buộc tội người khác khi
chúng ta là người đã tạo ra nguyên nhân chính
yếu đối với rắc rối của mình.
Tuy nhiên, có một
số trường hợp có vẻ như là nói lỗi của người
khác nhưng lại là cần thiết, nên nói. Mặc dù
những trường hợp này rất giống với việc phê bình
người khác, nhưng thực ra thì chúng không giống
nhau. Điểm khác nhau ở đây là gì? Đấy chính là
động cơ của ta. Nói lỗi của người khác thường là
có ác tâm ở bên trong và thường bị thúc đẩy bởi
động cơ ích kỷ. Bản ngã của ta muốn có được điều
gì đó từ việc nói xấu người khác, nó muốn được
tốt bằng cách hạ nhục người khác. Ngược lại, sự
bàn thảo chính đáng về những lỗi lầm của người
khác thường xuất phát từ sự quan tâm giúp đỡ và
tâm thương yêu, chúng ta muốn làm rõ sự tình,
ngăn chặn nguy hại, hoặc là muốn giúp đỡ. Chẳng
hạn như khi chúng ta phải viết thư giới thiệu
cho ai đó mà người ấy không được tốt lắm, chúng
ta phải trung thực, phải đề cập đến những ưu
điểm cũng như nhược điểm của anh ta để cho người
chủ tương lai hoặc là chủ nhà của họ có thể
quyết định xem người đó có thể làm những gì mà
họ mong muốn hay không. Tương tự như vậy, chúng
ta có thể phải báo trước về những thói quen của
ai đó để cảnh báo những rắc rối có nguy cơ xảy
ra. Trong cả hai trường hợp này, động cơ của ta
là không phải để phê bình người khác, cũng không
phải để thêm thắt những điều mà người đó không
có. Chúng ta chỉ muốn đưa ra một lời diễn tả
không có thành kiến về những gì chúng ta thấy mà
thôi.
Đôi khi ta nghi
ngờ rằng việc nhìn nhận của chúng ta về những
tiêu cực của một ai đó có thể bị hạn chế, bị
định kiến, cho nên ta nói với một người bạn mà
người bạn đó không hề biết gì về người kia,
nhưng người bạn đó có thể giúp ta nhìn thấy
những khía cạnh khác. Điều này đem đến cho ta
những ý tưởng, quan điểm có tính xây dựng, tích
cực hơn và giúp cho ta biết cách để ứng xử với
người kia. Người bạn của ta cũng có thể chỉ cho
ta thấy những điểm nút của mình - những sự phản
kháng và các vấn đề tế nhị - những điều mà ta
đang phóng đại về điểm yếu kém của người khác,
nhờ vậy mà ta có thể điều chỉnh cho phù hợp.
Có khi chúng ta
không rõ về những việc người khác làm nên nhờ
một người bạn - là bạn của mình và người đó - tư
vấn để biết thêm về hoàn cảnh người đó, và từ đó
đánh giá, ứng xử với họ một cách hợp lý. Hoặc là
chúng ta phải tiếp xúc với một người mà mình
nghi là họ có vấn đề, nên mình nhờ đến các
chuyên gia tư vấn để biết cách ứng xử với người
đó. Trong cả hai trường hợp này, chúng ta phải
nói cho người bạn hoặc là chuyên gia nghe về
những vấn đề, những việc không tốt của người
khác, nhưng động cơ của mình là muốn giúp họ và
muốn giải quyết sự khó khăn.
Trong một trường
hợp khác, một người quen của mình có thể không
biết là họ đang có hành vi gây tổn hại người
khác hoặc là hành xử theo lối hạ nhục người khác.
Để bảo vệ người ấy khỏi phải tai họa do sự thiếu
sáng suốt của chính họ gây ra, chúng ta có thể
nói cho họ biết rõ điều mà họ làm. Ở đây chúng
ta nói không phải với giọng phê bình hay là thái
độ xét nét mà nói với lòng thương yêu, nhằm chỉ
ra lỗi lầm hoặc sai phạm của người đó để rồi anh
ta có thể khắc phục.
Chúng
ta thường có thói quen nói lỗi của người khác.
Để từ bỏ thói quen này thì chúng ta phải bắt đầu
từ việc điều chỉnh thói quen đánh giá người
khác. Thay vì đánh giá, phê bình người khác,
chúng ta hãy lưu tâm đến những phẩm chất tốt và
sự tử tế của người khác. Chúng ta cần phải rèn
luyên tâm của mình, chỉ nhìn những điểm tốt,
những điều tích cực của người khác. Rèn luyện
như thế thì sẽ tạo nên sự khác biệt giữa niềm
hạnh phúc, cởi mở và thương yêu của ta với sự
buồn khổ, khó gần và khắt khe.
Chúng ta cần phải
cố gắng để trau dồi thói quen chú ý vào những
điều tốt đẹp, đáng yêu, đáng quý ở nơi người
khác. Nếu chúng ta để ý những thứ đó thì chúng
ta sẽ không lưu tâm đến những lỗi lầm của họ.
Thái độ vui vẻ và lời nói bao dung xuất phát từ
việc này sẽ cải thiện những người xung quanh và
sẽ nuôi lớn hạnh phúc, sự mãn nguyện và tình
thương yêu ở trong ta. Vì thế, chất lượng cuộc
sống của ta tùy thuộc vào việc chúng ta tìm thấy
lỗi lầm với kinh nghiệm của mình hay là thấy
những gì tốt đẹp ở bên trong nó.
Khi chúng ta nhìn
thấy lỗi lầm của người khác là chúng ta bỏ lỡ cơ
hội để thương yêu. Nó cũng có nghĩa là chúng ta
không có khả năng để nuôi dưỡng bản thân một
cách hợp lý với những sự hiểu biết chân tình khi
chúng ta đem vào tâm mình những độc tố. Khi
chúng ta có thói quen xăm soi lỗi của người khác
thì chúng ta cũng có xu hướng chỉ nhìn thấy
những khuyết điểm, những lỗi lầm của bản thân.
Điều này có thể đưa chúng ta đến việc làm giảm
giá trị toàn bộ cuộc sống của mình. Thật là bi
thảm nếu chúng ta bỏ qua những điều quý giá và
cơ hội trong cuộc sống của mình, không nhìn thấy
khả năng thành Phật trong bản thân mình. Vì thế,
chúng ta phải chấp nhận chính mình như những gì
mình đang có trong hiện tại, đồng thời chúng ta
cố gắng để trở nên những con người tốt hơn trong
tương lai. Nói vậy không có nghĩa là chúng ta
làm ngơ trước những lỗi lầm của mình, mà là
chúng ta không quá miệt thị về chúng. Chúng
ta mừng vì mình được làm người, tự tin về khả
năng của mình và tự tin về những giá trị chân
thực mà chúng ta đã gầy dựng từ trước đến nay.
Mọi
người đều muốn được thương yêu – muốn được mọi
người chú ý và thừa nhận những khía cạnh tích
cực của bản thân, muốn được quan tâm và tôn trọng.
Hầu hết chúng ta đều không muốn bị đánh giá, bị
phê bình và từ chối. Việc trau dồi thói quen
nhìn thấy những điều tốt đẹp của bản thân và của
người khác mà có thể đem lại cho mình và người
niềm hạnh phúc, nó cho phép chúng ta cảm nhận và
mở rộng tình thương yêu.
Từ bỏ
thói quen nhìn thấy lỗi lầm sẽ giảm thiểu sự đau
khổ cho mình và người. Vấn đề này nên được
xem là trọng tâm trong lộ trình tâm linh của
chúng ta. Chính vì lý do này mà đức Dalai Lama
đã nói: “Tôn giáo của tôi là lòng tốt”.
Chúng ta có thể vẫn thấy những điều chưa hoàn
thiện của mình và của người khác, nhưng tâm
chúng ta hiền dịu hơn, biết chấp nhận và rộng
lượng hơn.
Đối lập với việc
nói xấu người khác là nói với sự hiểu biết và
thương yêu. Những ai đang đi trên lộ trình tâm
linh và những ai muốn sống hòa hợp với người
khác thì việc phát ngôn với sự hiểu biết và
thương yêu là điều rất quan trọng.
Khi chúng
ta nhìn vào những phẩm chất tốt của người khác,
chúng ta cảm thấy hạnh phúc. Việc thừa nhận
những phẩm chất tốt của người khác khiến cho
lòng mình cảm thấy hạnh phúc, nó còn tạo ra bầu
không khí hài hòa và đem đến cho người khác
thông tin phản hồi hữu ích.
Khen
ngợi người khác là một việc mà chúng ta cần phải
thực tập trong quá trình tu tập của mình. Nếu
chúng ta thường nghĩ đến những tài năng, những
phẩm chất tốt của người khác thì chúng ta cảm
thấy hạnh phúc hơn và người khác cũng vậy.
Chúng ta sẽ tạo được mối quan hệ tốt đẹp với
người khác, và gia đình của chúng ta, môi trường
làm việc và hoàn cảnh sống của chúng ta sẽ hòa
hợp hơn. Chúng ta gieo những hạt giống từ những
hành vi tích cực ấy ở trong tâm thức của mình,
chúng ta sẽ tạo nhân duyên cho những mối quan hệ
hòa ái và cho sự thành tựu những mục đích tâm
linh cũng như những mục đích trong cuộc sống đời
thường.
Ni sư Thubten Chodron
(theo Pháp
Vân - Canada)
|