|
VÁN CỜ CUỘC ĐỜI
Chánh Trí
“Cuộc đời như
tốt sang sông
Tiến ngang tiến
dọc chứ không được lùi”.
Tôi chưa bao giờ
nghĩ người ta đối xử với tôi như con cờ trong
cuộc đời 30 năm qua. Nhưng tối nay, sự nhắc nhở
của một người bạn (Lê Bích Sơn), tôi bắt đầu suy ngẫm những
con cờ như câu thơ trên mô tả.
Rất nhiều người
từng trải nói với tôi về ván cờ cuộc đời. Trong
ván cờ ấy, họ chỉ là một con cờ. Khi đã là một
con cờ, họ không còn chủ động cuộc đời mình nữa.
Khi đã là một con cờ, họ bị người khác lợi dụng.
Khi là một con cờ, họ bị lừa mà họ không hề hay
biết. Tôi đã gặp những con cờ bị động như thế.
Tôi đã từng tiếp xúc những con cờ tội nghiệp như
thế. Tôi cũng từng biết những con cờ ngu ngốc
như thế. Tôi thực sự ngạc nhiên và sửng sốt khi
bạn nói: “coi chừng biết đâu thầy là con cờ”.
Tôi ngẫm nghĩ
rằng bao nhiêu phần trăm tôi chủ động được trong
ba mươi năm qua? Tôi được sinh ra. Tôi được cha
mẹ thầy tổ ban cho vài cái tên, cả đời lẫn đạo.
Tôi được đi học. Tôi phải tuân theo những sinh
hoạt truyền thống mà đôi khi tôi không hiểu lý
do. Được và phải như thế tính ra ít hơn những gì
tôi quyết định. Tôi quyết định đi tu. Tôi muốn
ra Huế học. Tôi đã chọn trường học. Tôi chủ động
học thật chăm chỉ. Tôi quyết định đi nước ngoài.
Tôi phát tâm đến đạo tràng chùa Việt Nam. Tôi
vui với việc tôi đang làm. Thế là, tôi chưa phải
là con cờ bị động.
Tôi lục soát ký
ức để xem ai đã lợi dụng tôi chưa. Ba mẹ sai tôi
nấu cơm, giữ em, bẻ củi, gánh nước… chắc chắn
không phải lợi dụng tôi. Thầy tổ dạy tôi pha trà
quét sân, tụng kinh đi đám cũng hoàn toàn không
phải lợi dụng. Bạn bè nhờ làm bài vở hay công
việc, đó cũng chẳng phải lợi dụng. Nghĩ về hai
chữ lợi dụng, tôi thấy tôi mới là kẻ lợi dụng
người khác. Tôi đã lợi dụng thời gian tập thể để
học bài riêng khi còn ngôi trên ghế nhà trường.
Tôi đã dùng công sức và tiền bạc của cha mẹ, anh
em, thầy tổ, bạn bè. Tôi đã sử dụng kiến thức
của tiền bối để làm giàu tri thức cho mình.
Trong mối tương quan giữa với vạn vật, tôi thấy
tôi lợi dụng vạn vật nhiều hơn. Vì thế, tôi chưa
phải là con cờ tội nghiệp, con cờ bị người ta
lợi dụng.
Ai từng lừa dối
tôi mà tôi không hề hay biết? Tôi từng dối lừa
ai mà họ cũng chẳng từng hay biết? Ký ức nhắc
nhở rằng: tôi lừa người nhiều hơn là người lừa
tôi. Tôi từng quay tài liệu khi học phổ thông.
Tôi cũng từng mượn tiền quên trả. Tôi nhiều lần
hứa mà không thực hiện. Chắc chắn tôi đã từng
làm nói không làm, biết nói không biết, không
làm nói làm, không biết nói biết. Đó là tôi đã
lừa người khác. Thế là, khi nhìn lại, tôi vẫn
thấy tôi không thật với người nhiều hơn là người
không thật với tôi. Cho nên, tôi vẫn chưa là con
cờ ngu ngốc, bị lừa mà không biết.
Tu hành là để
giành phần chủ động trong cuộc đời: chủ động
ngoài hành động và trong tâm ý. Ngoại duyên lôi
kéo bao nhiêu ta càng phải tự chủ bấy nhiêu.
Phiền não cột thắt bao nhiêu ta phải cương quyết
bấy nhiêu. Trong ý nghĩa tự chủ và cương quyết
ấy, ta luôn ý thức: đời ta ta sáng tạo, chuyện
ta ta giải quyết, việc ta ta phải làm. Bao nhiêu
trách nhiệm cá nhân đều nhờ sự chủ động ấy mà
thành tựa. Bấy nhiêu nghĩa vụ tập thể cũng nhờ
sự cương quyết ấy thành công.
Cuộc sống là
tương quan. Trong vô cùng vô tận những mối tương
quan cuộc đời làm sao nói được ai lợi dụng ai,
ai cống hiến ai, ai trả nợ ai, ai hy sinh cho ai?
Bằng tuệ giác, ta thấy lợi dụng nhau khi đang tu
tập là ý niệm sai lầm. Tương thử thâm tâm phụng
trần sát, lời của tôn giả A Nan, mang máng ý
nghĩa xin để cho tất cả chúng sanh sử dụng con,
lợi dụng con. Có duyên với nhau, có ân có oán
với nhau chúng ta mới gặp và làm việc cùng nhau.
Một khi đã kết duyên trong ngôi nhà Phật Pháp
thì chúng ta đừng nên nói lợi dụng nhau nữa. Hãy
nói là phụng sự, là phục vụ, dâng hiến, hy sinh.
Nếu ai đó đang lợi dụng tôi, mà tôi vẫn có thể
hoàn thành tâm nguyện của mình và tạo niềm vui
cho người khác, thì tôi cam tâm, hoan hỷ và chấp
nhận sự lợi dụng ấy.
Một khi ta còn
tạo nghiệp se duyên thì đừng nói chuyện chủ động
tuyệt đối. Một khi chưa rèn luyện cho trí tuệ
sáng tỏ thì đừng bàn đến tự chủ thân tâm. Vì thế,
tu hành là nỗ lực chuyển hóa ác nghiệp, xây dựng
thiện nghiệp, loại trừ hữu lậu nghiệp, thiết lập
vô lậu nghiệp. Chỉ có tuệ giác mới giúp ta nhận
ra ai chủ ai khác, ai lợi dụng ai, ai lừa dối ai.
Và cũng chỉ với tuệ giác ta mới vượt lên trên
cái giới hạn ta và những gì khác ta.
Nếu được làm con
cờ trong ván cờ cuộc đời, tôi sẽ làm con chốt,
con tốt. Nó là con cờ có địa vị thấp nhất và có
số lượng đông nhất trong bàn cờ. Nó là con cờ đi
chậm nhất, một lần một ô mà thôi. Đặc biệt, dù
chưa qua sông hay đã qua sông, nó không bao giờ
được đi lui. Nó chỉ có thể đi ngang bên trái bên
phải và tiến về phía trước mà thôi. Dù thường bị
đem ra để làm vật cản đường hay vật hiến tế, thí
tốt, nhưng nó là những chàng ngự lâm tiên phong
trong trận địa. Vì địa vị thấp, bởi số lượng
đông, do tiên phong và đi chậm ấy mà con tốt có
giá trị thấp so với xe mã pháo tượng. Tôi thích
vị trí tiên phong của nó. Tôi yêu địa vị bé nhỏ
của nó. Tôi phục tính cách chỉ tiến chứ không
được lùi của nó. Tôi chuộng kiểu đi chậm mà chắc
của nó.
Mỗi người đã kinh
qua nhiều kiếp sống nên đã tham gia nhiều ván cờ
cuộc đời. Trong những ván cờ ấy, đôi khi ta là
xe là ngựa, lắm lúc ta là pháo là tốt. Với bất
cứ vai trò nào, ta hãy tiến ngang tiến dọc chứ
không được lùi. Với bất cứ hiện thân nào, ta nắm
phần chủ động cho những quyết định và hành động.
Với bất cứ vị trí nào, ta quyết hy sinh bản ngã
vị kỷ phục vụ tha nhân.
Khi kết thúc bài
viết này tôi bỗng nhớ đến một người mà tôi vô
cùng ấn tượng và mến phục trong tiểu thuyết Kim
Dung, cụ thể là trong bộ Thiên Long Bát Bộ.
Không phải Đoàn Dự, Hư Trúc. Chẳng phải Tiêu
Phong. Càng chẳng bao giờ Mộ Dung Phục. Đó là vị
sư già quét rác giữ tàng kinh các trong Thiếu
Lâm Tự, người được giang hồ mỹ xưng là thần tăng.
Cali ngày 8 tháng 8 năm 2013
Chánh Trí
|
