|
Giáo Dục Thiếu Nhi
THÍCH PHƯỚC ĐẠT
Các nhà nghiên cứu Phật giáo đã chỉ ra sự hình thành và phát triển
nhân cách con người diễn ra có tính quy luật
theo từng lứa tuổi, bắt đầu từ khi thọ thai cho
đến trưởng thành. Mỗi giai đoạn phát triển đều
có những đặc điểm riêng biệt. Vì thế, giáo dục
bao giờ cũng hướng vào con người cụ thể với
những đặc điểm tâm lý riêng về lứa tuổi, giới
tính... và những đặc trưng độc đáo trong nhân
cách. Do đó, giáo dục phải xuất phát từ những
đặc điểm tâm sinh lý của đối tượng để đề ra các
nội dung, cách thức phù hợp. Cụ thể là Phật giáo
chủ trương giáo dục từ trong thai nhi cho đến
khi lọt lòng, lớn lên và cả trưởng thành sau này
mà có từng nội dung giáo dục, phương thức giáo
dục phù hợp với từng giai đoạn phát triển của
trẻ.
Giáo
dục và sự phát triển nhân cách trẻ sơ sinh (0 -
1 tuổi)
Ngay từ khi còn trong bụng mẹ, cha mẹ sống phải biết yêu thương
bằng một tình yêu chân thành, khắng khít không
có gì phân ly được. Sự đầm ấm gia đình sẽ bảo vệ
và nuôi dưỡng thai nhi hình thành những hạt
giống yêu thương và hiểu biết sau này. Kinh
nghiệm thực tiễn về đời sống tâm linh, một cặp
vợ chồng khi người mẹ mang thai thường xuyên
thắp hương cầu nguyện Phật, Bồ tát, tụng kinh
bái sám, chiêm ngưỡng Thế Tôn, làm các việc công
đức thì lúc đó cha mẹ đã bắt đầu cho thai nhi
kết nối liên thông với thế giới an lành trong
tâm thức. Ðể khi vừa lọt lòng thông qua lời ru
của mẹ và sự ôm ấp trìu mến của mẹ cha, trẻ thơ
học được cách hòa nhập với môi trường sống mới.
Sự phát triển của trẻ sơ sinh chủ yếu là về mặt cơ thể được thể
hiện ở những tiến bộ trong các hoạt động của các
giác quan và vận động qua sự nhìn, nghe, ngửi,
nếm, lật, ngồi bò, đứng đi, nằm, cầm, nắm… Chiều
hướng phát triển của các giác quan và vận động
cơ thể trong giai đoạn này cũng nói lên tính
chất và mức độ phát triển về trí tuệ và tinh
thần của đứa trẻ.
Tùy theo cách thức chăm sóc của cha mẹ và cách cư xử của mọi người
lớn trong gia đình mà đứa trẻ ghi nhận được các
ấn tượng, hình thành các thói quen về hành vi
trong sinh hoạt sau này. Cách tiếp cận thế giới
qua hình ảnh, đồ vật theo hướng thiện sẽ làm nền
tảng cho trẻ lớn lên có kinh nghiệm cư xử đúng
với thế giới xung quanh. Mọi thứ phụ thuộc vào
khả năng cha mẹ am hiểu giáo lý và ứng dụng giáo
lý để hướng dẫn cho trẻ bắt chước và in đậm dấu
ấn Phật pháp từ buổi còn thơ.
Giáo
dục và sự phát triển nhân cách trẻ ở nhà (1 - 3
tuổi)
Ðến thời kỳ này, trẻ thơ bắt đầu tiến bộ rõ rệt về cơ thể, tâm lý.
Trẻ bắt đầu được cha mẹ tập đi, biết thích chơi
đồ vật, biết nói dần dần, góp phần thúc đẩy sự
phát triển khả năng ý thức, một yếu tố thể hiện
nhân cách con người. Lúc này cha mẹ tập nói
những đại từ nhân xưng thân thuộc như ba, má,
ông, bà hay thầy, sư ông… khi bồng trẻ lên chùa
lễ Phật và hướng dẫn con mình hiểu người khác
nói. Đồng thời, cha mẹ chỉ bảo cho con cái học
tập cư xử theo những nguyên tắc hành vi khi tiếp
xúc với người khác trong gia đình như anh em,
chú bác. Quan trọng hơn là cha mẹ phải là những
người gương mẫu, đừng bao giờ để trẻ thấy một
hình ảnh bất hòa cãi vã, tạo dấu ấn xấu trong
mắt trẻ. Thỉnh thoảng, cha mẹ lên chùa cho trẻ
tiếp xúc không gian tĩnh lặng rộng lớn, hình ảnh
Phật, Bồ Tát qua những hình tượng hiền hòa để
trẻ cảm nhận tình thương của Phật, thậm chí có
thể chỉ vào những bức tượng Hộ pháp để răn đe
khi chúng không vâng lời như không chịu ăn, khóc
nhè…
Giáo
dục và sự phát triển nhân cách trẻ ở nhà trẻ (3
- 6 tuổi)
Ðây là giai đoạn hình thành nhân cách của trẻ, thể hiện khả năng
hành động theo động cơ gián tiếp. Sự phát triển
nhân cách lệ thuộc vào khuôn mẫu hành vi của
người lớn mà trẻ em tiếp xúc như cha mẹ, thầy cô,
bạn bè… Những dấu ấn ban đầu trên nhân cách trẻ
thơ được lưu giữ lại. Sự phát triển nhân cách
trong giai đoạn này chỉ đạt được mức độ thấp
nhưng diễn ra ở tốc độ cao, bắt đầu xuất hiện
khuynh hướng độc lập. Vì vậy cha mẹ phải tập
trung chú ý, quan tâm nhiều hơn trong việc trẻ
ham thích trò chơi. Thông qua việc tiếp xúc với
trò chơi mà định hướng ý thức trẻ vào việc học
tập. Có thể dạy trẻ những gương tốt đạo đức
thông qua việc kể chuyện cổ tích, thần thoại,
bước đầu chỉ ra nhân vật thiện ác, kích thích
trí tưởng tượng của trẻ, các loại tình cảm của
trẻ thơ. Ðối với những phụ huynh là Phật tử
thuần thành thì nên kể những mẩu chuyện tiền
thân Đức Phật. Thỉnh thoảng khen thưởng cho quà,
hoặc chở trẻ đi chùa tập làm quen và chào hỏi
các vị thầy, dạy tập trẻ thưa thầy mở đầu là “A
Di Ðà Phật”, “Bạch thầy”…, cúi chào người lớn,
nhất là chú ý đến việc trẻ trong cách thức ứng
xử các hành vi lễ phép, biết làm chủ về sinh
hoạt cá nhân. Bước đầu cho trẻ tiếp xúc các lễ
hội Phật giáo nhân ngày Phật đản, Vu lan, …để
thông qua các đại lễ này ươm mầm những hạt giống
về ý nghĩa Phật ra đời, những đạo lý cơ bản về
hiếu hạnh.
Giáo
dục và sự phát triển nhân cách trẻ học sinh tiểu
học (6 - 11 tuổi)
Lúc này trẻ bắt đầu lớn nhanh so với các giai đoạn trước. Trẻ thơ
bắt đầu tham gia các hoạt động xã hội để tiếp
nhận các hệ thống tri thức. Cha mẹ cần chú ý
quan tâm về việc học tập, tính cách bắt đầu định
hình với các đặc điểm sau:
- Khả năng nhận thức của trẻ phát triển nhanh
chóng nhờ hoạt động học tập. Ðời sống tình cảm
chiếm ưu thế và chi phối mạnh mẽ các hoạt động
trong sự hồn nhiên.
- Hay bắt chước những người gần gũi, có ảnh
hưởng nhất định đến chúng. Bản tính hiếu động,
không kiềm chế dẫn đến sai phạm những điều cha
mẹ, ông bà, người lớn dạy bảo.
Do đó, cha mẹ cần phải khéo léo uốn nắn dạy dỗ con em trong việc
ứng xử hành vi, lễ phép tôn trọng người lớn và
biết học tập theo chương trình dạy ở trường. Lúc
này cha mẹ phải cho con tiếp xúc các mẫu người
mô phạm để làm phương tiện giáo dục. Ngoài sự
giáo dục của gia đình, nhà trường, cha mẹ phải
dẫn con lên chùa gần gũi chư Tăng. Sự tiếp xúc
này sẽ để lại ấn tượng tốt thông qua lễ lạy,
nghe những lời dạy của quý Thầy, những câu
chuyện đạo lý trong Phật giáo về sự tôn trọng sự
thật, sự vâng lời mẹ cha, biết yêu thương đồng
loại. Như câu chuyện Sa di La Hầu La thường hay
nói dối được giáo hóa qua bài kinh Giáo Giới La
Hầu La. Sa di nọ nhờ cứu đàn kiến mà được khỏe
mạnh, sống lâu. Hoặc những bài kệ ngắn gọn đơn
giản trong kinh Pháp Cú v.v...
Lúc này, cha mẹ cần lưu tâm chú trọng từng hành vi ứng xử của trẻ
trong học tập, tâm lý, dạy cho chúng tự tin,
biết tin yêu gia đình, thầy cô… đồng thời hướng
dẫn tham gia các hoạt động mang tính tập thể,
gia nhập Gia Đình Phật Tử, đi hành hương các
chùa cùng bố mẹ, làm việc công đức ở chùa như
quét dọn, tham gia văn nghệ vào các ngày lễ của
Phật giáo… nói chung là tập làm các việc có ích
thuộc về khả năng các cháu có thể làm được.
Giáo
dục và sự phát triển nhân cách học sinh trung
học cơ sở (11 -15 tuổi)
Giai đoạn này là giai đoạn trẻ phát triển và biến động về tâm sinh
lý phức tạp, tác động khá mạnh vào sự định hình
nhân cách. Giới tính định hình, nó quy định tính
cách, nhận thức và sự thể hiện ra bên ngoài qua
các hành vi ứng xử khác nhau giữa trẻ nam và nữ.
Lúc này trẻ xuất hiện những khuynh hướng phát
triển khá đặc biệt về biến chuyển tâm lý: như
mong muốn tự khẳng định mình nên bắt đầu có dấu
hiệu phản ứng lại lời dạy của thầy cô, cha mẹ,
hoặc tranh cãi với bạn bè. Các em bắt đầu biết
xấu hổ, biết tự kiêu, biết làm đẹp, thích được
thỏa mãn các mong muốn như được đi chơi, được
xem các trò chơi, tivi, game… Nếu không đáp ứng
hoặc đáp ứng nhu cầu của trẻ không đúng do nuông
chiều của cha mẹ thì dễ dẫn đến hư hỏng. Tình
cảm của các em lúc này diễn biến rất phức tạp.
Vì vậy, cha mẹ càng có sự liên kết giáo dục gia đình, nhà trường,
nhà chùa và xã hội chặt chẽ đối với vấn đề giáo
dục các em hoàn thiện. Người mẹ lúc này càng gần
gũi con hơn bao giờ hết. Phải biết để ý sự phát
triển tâm lý, theo dõi sự dậy thì tránh sự lo âu
khi cơ thể biến chuyển về sinh lý cho các em gái,
kể cả các em trai, đồng thời dạy cho các em hiểu
biết về giới tính, có cách thức hành xử đúng khi
quan hệ, tiếp xúc với người khác giới. Tuổi này
các em bắt đầu ham chơi, thích mơ mộng và mong
muốn được cưng chiều. Vì vậy phải khéo léo kết
nối yêu thương vỗ về nhưng cũng phải nghiêm khắc
cần thiết. Quan tâm và tạo các điều kiện học tập
tốt nhất và vui chơi lành mạnh mà cha mẹ có thể
đáp ứng.
Môi trường của các em tiếp xúc lúc này khá rộng, hiểu biết nhiều.
Vì vậy cha mẹ Phật tử phải dành nhiều thì giờ
chăm lo để các em phát triển nhân cách theo định
hướng của gia đình, nề nếp của gia phong. Liên
lạc thường xuyên với các thầy cô giáo để theo
dõi việc học, tìm hiểu bạn bè của các em để nắm
rõ tình hình sinh hoạt ở bên ngoài. Khi có điều
kiện sinh hoạt gia đình thông qua bữa cơm, húy
kỵ, tiệc mừng sinh nhật, chúc thọ… cần nói rõ ý
nghĩa lễ và khơi dậy tình thương yêu, biết chia
sẻ niềm vui với người khác, cũng như giảng rõ về
sự bất hạnh đối với ai thiếu tình thương với cha
mẹ. Độ tuổi này các bậc cha mẹ phải kết hợp quý
thầy khéo léo giảng dạy các em về niềm tin và lẽ
sống; tin Tam bảo, tin nhân quả, dạy phân biệt
chính tà, thiện ác, nhất là biết tin vào chính
mình.
Có điều kiện nên cho các em đi chùa cùng với gia đình để bước đầu
học hỏi giáo lý Phật Đà, sự quy y và biết sống
theo năm giới như một nếp sống đạo đức Phật giáo.
Khi cha mẹ đi chùa hành hương thì nên cho các em
đi theo, tiếp cận sự tin yêu, tôn kính ba ngôi
Tam bảo, sự bố thí cúng dường, thực hành các
việc phước thiện… Các chùa hiện nay đều có tổ
chức thuyết giảng sáng Chủ nhật, tu Bát quan
trai, lớp học giáo lý, hướng dẫn các em thực
hành nếp sống tri túc, hướng dẫn lối sống đạo
đức Phật giáo, cho các em tham gia đi hành hương,
từ thiện nên tạo điều kiện cho các em học tập và
thực hiện. Dần dần, các em sẽ biết hình thành
nhân cách hoàn thiện sống có ích và thực hiện
ước mơ hoài bão của chúng theo định hướng của
gia đình, xã hội yêu cầu.
Tóm lại, trẻ em là đối tượng cần quan tâm hơn bao giờ hết. Ðây là
thành phần hạt nhân kết nối sự yêu thương gia
đình qua tình vợ chồng, anh em, ông bà, cha mẹ,
bà con quyến thuộc nội ngoại xa gần xóm giềng.
Các em cũng là người kế thừa trong gia đình gánh
vác việc gia tộc, ngoài xã hội là những chủ nhân
ông xây dựng đất nước sau này.
Là Phật tử, các em là người hộ trì Chánh pháp, thậm chí trở thành
người xuất gia học đạo hành đạo đem lại lợi ích
sau này cho đời đạo mỗi ngày sáng tươi. Vì thế,
trách nhiệm với việc giáo dục trẻ thơ không chỉ
ở phạm vi gia đình, nhà trường, nhà chùa mà cả
xã hội nữa.
Cuộc sống hôm nay từng bước chuyển đổi trong xu hướng thịnh vượng,
đời sống sinh hoạt của nhân dân ngày một ấm no
đầy đủ, sự quan tâm đối với trẻ thơ càng được
chú trọng hơn. Các tổ chức cộng đồng, trong đó
có Phật giáo đã thực thi chú trọng giảng dạy trẻ
thơ học pháp và hành pháp trong sự hình thành
nhân cách người Phật tử. Đây chính là chủ thể và
cội nguồn cho Phật Giáo Việt Nam phát triển lâu
dài và có kế thừa liên tục. Vì vậy, trách nhiệm
của chư Tăng đối với việc giảng dạy giáo lý cho
thiếu nhi hoặc gián tiếp thông qua các phụ huynh
Phật tử, hay trực tiếp với một chương trình cụ
thể là điều cần thiết.
Thích
Phước Đạt
theo phoquang.org
|
