BÀI HỌC TỪ NHỮNG TRANG
SÁCH
Hoài Phong
Chuyện kể rằng, ngày xưa có một học Tăng, mỗi
tối thường trốn thầy cùng chúng bạn dạo chơi
ngoài phố.
Một
đêm nọ, vị sư già - thầy của anh ta trong khi
kiểm chúng phát hiện vắng mặt một người đệ tử và
đồng thời cũng phát hiện một chiếc ghế đẩu mà
cậu học trò của mình dùng để trèo qua tường.
Không nói một lời nào, vị sư già đem cất chiếc
ghế cất đi và đứng thay vào chỗ đó.
Gần
sáng, sau khi dạo phố thỏa thích, cậu học tăng
theo lối cũ leo tường vào chùa. Phần vì trời còn
chưa sáng hẳn, phần vì vội vàng sợ bị phát hiện
cậu ta đã đặt chân lên đầu của thầy mình và nhảy
xuống đất. Khi biết được sự tình, cậu học tăng
rất hoảng sợ và bối rối.
Nhưng vẻ mặt của vị sư già không có chút gì giận dữ mà chỉ nói nhỏ
nhẹ rằng:
- “Sáng nay trời lạnh lắm. Con hãy cẩn thận kẻo
bị cảm”
Từ đó
về sau, vị học tăng ấy không bao giờ dạo phố nữa.
(*)
Câu
chuyện rất ngắn nhưng lại chứa đựng một triết lý
sống vô cùng lớn. Ngày xưa, trong truyền thống
giáo dục Phật giáo Nhật Bản, giáo dục nội viện
đóng vai trò hết sức quan trọng. Các thiền tăng,
khi vào tham học ở các tự viện bắt buộc phải
tuân thủ những thanh quy rất nghiêm ngặt ở đó.
Mọi sinh hoạt tu học, ăn uống, ngủ nghỉ… của họ
luôn luôn tuân theo một thời gian biểu nhất định.
Trong hoàn cảnh đó, phần lớn các thiền tăng đều
có rất nhiều cơ hội phát triển nhân cách, đạo
đức và giới hạnh giải thoát. Tuy vậy, cũng có
một số rất ít các học tăng cảm thấy nhàm chán
đời sống tu viện, thỉnh thoảng muốn ra ngoài dạo
chơi. Trong trường hợp đó, nếu bị phát hiện, vị
thiền Tăng có thể bị kỷ luật nghiêm khắc theo
quy định của tự viên, thậm chí bị trục xuất khỏi
tu viện và chịu tai tiếng suốt đời. Nhưng ở đây,
vị thiền tăng này không lâm vào hoàn cảnh như
thế, bởi vì, Sengai - vị sư già trong câu chuyện
trên có một phương pháp giáo dục đệ tử rất đặc
biệt. Thay vì la rầy, kỷ luật, Sengai chỉ nhỏ
nhẹ nhắc nhở học trò của mình bằng câu nói hết
sức chân tình: “Sáng nay trời lạnh lắm. Con
hãy cẩn thận kẻo bị cảm”. Câu nói tưởng
chừng như ngoài lề nhưng lại biểu hiện rất chân
thật và sinh động phong thái của thiền sư. Và
chính lời nói đó lại có một năng lực lớn mạnh,
chuyển hóa sâu sắc tâm thức của người học trò.
Nhờ đó, vị học trò của ông trưởng thành rất
nhiều trong nhận thức và tu tập.
Từ đó
cho thấy, giáo dục Phật giáo, hay nói cách khác
là giáo dục con người giác ngộ luôn luôn đòi hỏi
sự minh triết của bậc chân sư. Trong truyền
thống giáo dục Phật giáo nói chung và thiền tông
nói riêng, vai trò của người thầy được xem như
nhân tố quyết định trong việc khai mở tuệ giác
của học trò. Nói như thế hoàn toàn không có
nghĩa chúng ta phủ nhận nhân tố giác ngộ tự thân
của người đệ tử mà chỉ hàm ý nhấn mạnh vai trò
của người thầy trong việc đưa người học trò của
mình tiến xa hơn trên con đường giác ngộ. Trong
văn học Thiền, người ta thường minh họa cho ý
nghĩa này bằng những hình ảnh rất sinh động. Tại
đó, người thầy được ví như con gà mẹ ấp trứng,
người nông phu trồng cây. Người trồng cây phải
biết quán xuyến mọi việc từ cách chọn giống, bón
phân cho đến việc xem xét thời tiết, mùa màng…
Gà mẹ ấp trứng luôn luôn biết thời cơ cần thiết
để mổ trứng giúp cho gà con chui mình ra khỏi
lớp vỏ, bắt đầu một cuộc sống mới. Người thầy
phải biết căn cơ, duyên nghiệp của người học trò
để có phương pháp thích ứng nhằm khai mở tuệ
giác của người đệ tử.
Muốn
làm được điều đó, trước hết người thầy phải có
tình thương thực sự đối với học trò của mình.
Điều này tưởng chừng như dễ nhưng thực ra rất
khó. Bởi vì để hiểu hết tinh thần của khái niệm
tình thương trong Phật giáo đã là khó, huống chi
trong nhiều trường hợp người ta đã hiểu rõ rồi
nhưng chưa chắc đã làm được. Như vậy, vấn đề
không chỉ ở chỗ chúng ta hiểu mà còn là làm sao
cho tình thương đó có mặt thật sự trong đời sống
nội viện.
Thứ
hai, người thầy phải khế cơ, khế thời. Bởi vì
muốn giáo dục có hiệu quả, người thầy cần phải
nắm bắt và hiểu rõ tâm sinh lý và nhu cầu của đệ
tử qua từng giai đoạn khác nhau trong cuộc đời.
Từ đó, theo từng cá nhân, từng giai đoạn mà
người thầy có thể chọn lựa những phương pháp hữu
hiệu nhất để răn nhắc, dạy bảo. Mọi hành vi nhắc
nhở, răn dạy của người thầy đối với học trò chỉ
hướng đến một mục đích cao nhất là làm cho đệ tử
mình phát triển nhân cách, đạo đức và tâm thức
giác ngộ, giải thoát. Ngoài ra, không còn một
mục đích nào khác. Như vậy suy cho cùng, vấn đề
hoàn thiện nhân cách, đạo đức, giải thoát của
con người mới thực sự là mục tiêu của giáo dục
Phật giáo nói chung và của từng vị thầy nói
riêng.
Ngày
nay, theo đà phát triển chung của xã hội, Phật
giáo đang có những bước chuyển mình nhanh chóng.
Theo đó, nội dung và phương thức giáo dục Phật
giáo cũng có những thay đổi nhất định để bắt
nhịp với thời đại. Sự thay đổi này vô hình trung
đã trở thành một trong những nguyên nhân chính
làm thay đổi rất lớn đến đời sống tu tập của
nhiều học Tăng. Bởi vì, trong khi áp dụng những
thành tựu của nền giáo dục hiện đại, dường như
người ta đã không phân biệt rạch ròi giữa mục
tiêu giáo dục thông thường với mục tiêu giáo dục
mang tính đặc thù của Phật giáo. Chính vì vậy,
hệ quả của nó, dù muốn hay không vẫn đã và đang
xảy ra trong đời sống thường nhật và trở thành
những vấn đề lớn được bàn bạc rất nhiều trong
các cuộc hội thảo lớn của Phật giáo.
Chúng
ta biết rằng, có rất nhiều người đã đề ra các ý
kiến khác nhau nhằm khắc phục tình trạng hiện
tại của Phật giáo Việt Nam. Trong đó, người ta
đề xuất xây dựng nên một mô hình giáo dục nội
trú và người ta tin rằng với mô hình giáo dục
này, chắc chắn giáo dục Phật giáo nước ta sẽ cải
thiện được tình hình thực tế. Bằng chứng là
nhiều tham luận của các thành viên trong các
cuộc hội thảo của giáo hội được đọc lên giữa các
cuộc hội thảo và in thành các tập kỷ yếu, nhiều
bài viết gần đây trong các tờ báo Phật giáo đã
đề cập đến vấn đề này. Tuy nhiên, vấn đề không
phải nằm ở đây. Vấn đề cốt lõi nhất vẫn là
con
người và
mục đích giáo
dục. Làm sao chúng ta có thể đòi
hỏi một nền giáo dục nào đó phải như thế này
trong khi mục đích ban đầu mà những người đẻ ra
nó xác định lại hoàn toàn khác? Làm sao chúng ta
có thể đào tạo được những con người “khổng lồ” (vĩ
đại) trong khi chúng ta còn thiếu những con
người làm tiền đề cần thiết cho sự phát triển
toàn diện của họ.
Tóm
lại, trong bất thời đại nào, trong bất cứ một
nền giáo dục nào, người thầy luôn luôn đóng một
vai trò hết sức quan trọng trong sự nghiệp giáo
dục con người. Tuy nhiên, người thầy phải có tâm
huyết và mục tiêu đúng đắn để định hướng tốt cho
các thế hệ kế thừa. Riêng đối với Phật giáo,
việc giáo dục con người luôn luôn hướng đến đáp
ứng đủ hai phương diện:
tài
năng và giới hạnh. Bởi vì, hơn
bao giờ hết, điều mà Phật giáo cần nhất vẫn là
những con người có đầy đủ phẩm hạnh và giải
thoát, tình thương và hiểu biết để làm lợi ích
thực sự cho đời. Và đó cũng chính là mục đích
cao cả mà các bậc thiền sư như Sengai muốn cho
các học trò của mình đạt tới vậy.
Hoài Phong
(theo
Hoa Linh Thoại)
--------------------------
(*)
Theo
tác phẩm Góp nhặt cát đá của tác giả Thiền sư
Muju
|